Dlaczego ciekawymi, a nie ciekawemi?

Dlaczego ciekawymi, a nie ciekawemi?
21.11.2005
21.11.2005
Interesuje mnie, skąd się wzięła zamiana dawnej końcówki -emi w odmianie przymiotników, np. ciekawemi, innemi, na dzisiejszą końcówkę -ymi, np. ciekawymi, innymi, i jak się nazywa taki zabieg?
Postawione pytanie dotyczy interesującego problemu zmian fonetycznych w końcówkach fleksyjnych przymiotników. Przymiotniki w narzędniku l.m. miały końcówkę -ymi (ciekawymi), -imi (tanimi). Dopiero w dobie nowopolskiej pojawił się wariant -emi (ciekawemi, taniemi). Gramatycy (np. Onufry Kopczyński) próbowali skodyfikować zasady użycia -ymi (-imi) || -emi w ten sposób, że tę pierwszą końcówkę miały przymiotniki rodzaju męskoosobowego, tzn. z dobrymi panami, a -emi miały pozostałe rodzaje, tzn. z dobremi kobietami, dziećmi, czasy. Jednak ten przepis nie przyjął się w praktyce i od 1936 r. obowiązuje ujednolicona końcówka -ymi, tzn. dobrymi panami, kobietami, dziećmi.
Należy jeszcze wyjaśnić, skąd się wzięła neologiczna końcówka -emi. Otóż w N. l.p. była końcówka -ym (-im), tzn. dobrym, tanim, a w Ms. l.p. -em, tzn. dobrem, taniem. Od pocz. XVI w. rozpoczął się proces mieszania obu końcówek, spowodowany głównie tym, że po zaniku iloczasu i przejsciu e w e ścieśnione (ė) różnice między tymi końcówkami były mało wyraziste i mieszały się w wymowie. Ingerencja gramatyków szła w tym kierunku, żeby wprowadzić zróżnicowanie rodzajowe, a nie – jak dotąd – według przypadków. Ta sprzeczna z rozwojem historycznym obu końcówek zasada (tzn. N. dobrym panem i Ms. dobrym panu, ale N. dobrem dzieckiem i Ms. dobrem dziecku) została usunięta w 1936 r. przez ujednolicenie końcówki -ym (tzn. N. dobrym panem, dzieckiem, Ms. dobrym panu, dziecku).
Fonetyczny proces przejścia eėy (i) nazywa się ścieśnieniem.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego