Dlaczego odchudzić, a nie odgrubić?

Dlaczego odchudzić, a nie odgrubić?
24.06.2009
24.06.2009
Witam,
zastanawia mnie, jaka jest geneza słowa odchudzać się. Przecież dosłownie znaczy to 'przestawać być chudym', skąd więc jednak wzięło się w polszczyźnie takie wyrażenie?
I w związku z tym, jakie jest jego przeciwieństwo? Odgrubiać się? Jak powiedzieć o osobie, która stara się przybrać kilogramy, a nie je zrzucić?
Pozdrawiam,
Andrzej Prusinowski
Według Andrzeja Bańkowskiego (Etymologiczny słownik języka polskiego) od XV do XVII wieku funkcjonowało w polszczyźnie słowo chudzić, także z przedrostkami: schudzić, zachudzić, wychudzić. W 2. połowie XIX wieku pojawiło się odchudzić, które istotnie wydaje się mniej logiczne niż odłuścić, wówczas już też będące w użyciu. Odłuścić możemy jednak rzecz pokrytą tłuszczem, nie mówi się tak zaś o ludziach (chociaż np. słownik Doroszewskiego zanotował wyrażenie dieta, kuracja odtłuszczająca). Może dlatego odchudzić, urobione na wzór odłuścić, przyjęło się w polszczyźnie.
Antonimem do odchudzić się może być utyć, a nawet utuczyć się. Korpulentne sylwetki nie są teraz w modzie, więc ostatni czasownik współbrzmi z negatywnym nastawieniem, jakie dziś mamy wobec tuszy. Kto by chciał jednak wyrazić się oględniej, może powiedzieć przybrać na wadze. To ostatnie bywa eufemizmem, ale jeszcze wyraźniejsze przewartościowanie tuszy niesie przymiotnik puszysty: „Panna 39 lat, średniego wzrostu, blondynka, lekko puszysta” – czytamy w ogłoszeniu matrymonialnym.
Więcej synonimów i antonimów można znaleźć w Wielkim słowniku wyrazów bliskoznacznych PWN, zwłaszcza w hasłach tyć i chudnąć.
Mirosław Bańko, PWN
  1. 24.06.2009
    Odchudzić się nie znaczy przestać być chudym, tak jak odmłodzić się nie znaczy przestać być młodym. Odchudzić podobnie jak odmłodzić, odnowić, odczyścić to słowa utworzone od podstawy przymiotnikowej: chudy, młody, nowy, czysty – realizują one schemat znaczeniowy: \'sprawić, żeby X stał się jakiś\' (chudy, młody itd.). Natomiast słowa takie jak: odtłuścić, odwodnić, odkurzyć, odchwaścić, oddłużyć, utworzone są od podstawy rzeczownikowej: tłuszcz, woda, kurz, chwast, dług i realizują schemat znaczeniowy: \'pozbawić X czegoś\' (tłuszczu, wody itd.).
    Anna Garbacz
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego