Szanowny Panie,

gdyby chcieć rozpatrywać budowę interesujących Pana rzeczowników, należałoby stwierdzić, że dział to to, co komuś przypadło, co powstało itd. w wyniku dzielenia czegoś, oddział– w wyniku oddzielenia czegoś od czegoś, wydział – w wyniku wydzielenia czegoś z czegoś innego, a przedział– w wyniku przedzielenia czegoś. Oczywiście, nie da się ustalić, dlaczego jednostki uczelni uznano za wydzielone z jej struktury, jednostki szpitala czy jednostki wojskowe – za oddzielone od innych, a jednostki sklepu – za powstałe w wyniku dzielenia tegoż. Można znaleźć sensowną motywację jedynie rzeczownika przedział – widzimy wyraźnie, że wagon został przedzielony na mniejsze części. Mamy działy nauki i działy w sklepie, oddziały wojskowe i szpitalne (dawniej też: oddziały szkolne), wydziały na uczelni i w urzędzie. Wszystkie te nazwy mają zbliżone znaczenie, które można opisać jako ‘część większej całości’, i zanim ustabilizowały się w dzisiejszych, skonkretyzowanych znaczeniach, ich zakresy się mieszały. I tak, oddziałem nazywano np. część książki (czyli rozdział– kolejny wyraz z tej rodziny) czy jednostkę biura (czyli dzisiejszy wydział) oraz uczelni (znów: współczesny wydział). Rzeczowniki wydział i oddział odnosiły się też do części jakiegoś terytorium (dziś ani jedna, ani druga nazwa nie występuje w tym znaczeniu), a ten pierwszy – także do zakresu jakiejś działalności (czyli oznaczał to, co oznacza dzisiejszy dział).

Na przykładzie tych wyrazów możemy zaobserwować typowy dla języka proces specjalizacji znaczeń synonimów – początkowo każdy z nich ma to samo, dość ogólne znaczenie, by w końcu (zgodnie z tendencją do precyzji) utrwalić się w dość wąskim sensie.

Z pozdrowieniami