Eponimy
Chciałbym spytać o istotę eponimów. Wiadomo mi, że nazwy własne po przeistoczeniu się w wyrazy pospolite, którymi są eponimy, zapisujemy z zasady małą literą. Dlaczego jednak W. Kopaliński w swoim „Słowniku eponimów”, oprócz klasycznych wyrazów odimiennych, takich jak judasz, adidasy czy lolitka zamieszcza także wyrażenia typu pójść do Canossy, przekroczyć Rubikon albo stary praojciec Adam, które przecież zawierają nazwy własne pisane dużą literą? Czy eponimem na pewno jest także kompleks Edypa?
Szanowny Panie,
określenie eponim ma zasadniczo dwa znaczenia:
- ‘wyraz lub wyrażenie pospolite utworzone od nazwy własnej osobowej (imienia i/lub nazwiska postaci historycznej lub fikcyjnej; także boga czy herosa), geograficznej, firmowej itp.’, por. np. adidas – ‘but sportowy na gumowej podeszwie’ (od nazwy firmy Adidas AG, która została utworzona od nazwy osobowej Adolf (zdr. Adi) Dassler); donżuan – ‘mężczyzna uwodzący kobiety w sposób niefrasobliwy, dla samej gry, zabawy’ (od legendarnego bohatera hiszpańskich romanc ludowych i teatru barokowego); harpagon – ‘osoba skąpa’ (od imienia bohatera Skąpca Molière’a); lowelas – ‘mężczyzna uwodzący kobiety’ (od nazwiska bohatera powieści Richardsona „Clarissa”); mecenas – ‘osoba lub instytucja wspierająca rozwój sztuki, literatury, nauki’ (od nazwiska polityka rzymskiego Caiusa Cilniusa Maecenasa); sodoma i gomora – ‘siedlisko występku, gniazdo rozpusty, niemoralności, grzechu, bezbożności’ (od nazw biblijnych miast położonych nad Morzem Martwym, które według Biblii Bóg spalił deszczem ognia i siarki z powodu niemoralnego życia ich mieszkańców)
- ‘nazwa własna utworzona od innej nazwy własnej’, por. np. Posejdon był eponimem miasta Posejdonia, a Aleksander III Wielki – Aleksandrii.
Co się zaś tyczy Słownika eponimów, czyli wyrazów odimiennych autorstwa Władysława Kopalińskiego: nie zawiera on wyłącznie eponimów sensu stricto. Jak czytamy w autorskim wstępie, zasadą wyboru był „warunek metaforycznego, przenośnego charakteru hasła w stosunku do imienia źródłowego” (s. 5). Dlatego też w Słowniku znalazły się – zawierające nazwy własne – frazeologizmy (por. pójść do Canossy czy przekroczyć Rubikon) oraz określenia terminologiczne (por. kompleks Edypa). Hasłami są również imiona własne, które wchodzą w skład frazeologizmów oraz określeń terminologicznych, por. np. jabłko Adama czy strój adamowy od imienia praojca Adama.
Łączę pozdrowienia
