Konstrukcje z przyimkiem w

Konstrukcje z przyimkiem w

12.04.2024
12.04.2024

Szanowni Państwo

pytanie dotyczyłoby genezy zasady lub zasady pisania w pewien określony sposób. Podam dwa przykłady — i od razu będzie wiadomo, o co mi chodzi:

1. „mam samochód kombi, diesel”, „deseczki z obłym zakończeniem”,

2. „mam samochód w kombi, w dieselu”, „deseczki w obłym zakończeniu”.

Przykładów można byłoby wpisać/napisać więcej — ale chodzi ogólnie o dziwną manierę łączenia wszystkiego z „w”.

Z wyrazami szacunku

Rafał

Wprawdzie we wszystkich przytoczonych w pytaniu konstrukcjach występuje przyimek w, ale poszczególne przykłady są przejawem dwóch różnych zjawisk językowych:


1. Rzeczownik samochód, jego synonimy (np. auto) oraz hiponimy w postaci nazw marek samochodowych tworzą stosunkowo regularnie – w odmianie potocznej polszczyzny – nowy, frazeologizujący się schemat składniowy, w którym po przyimku w występuje nazwa paliwa wykorzystywanego przez silnik tego pojazdu. Zamiast wielowyrazowej konstrukcji typu: samochód z silnikiem diesla/ benzynowym/ na benzynę, na ropę/ na gaz/ na prąd itd. mamy wyrażenie trzyczłonowe: samochód w dieslu/ w benzynie/ w ropie/ w gazie/ w prądzie.

Na podobnej zasadzie są tworzone konstrukcje informujące o typie nadwozia pojazdu. Zamiast wieloczłonowych wyrażeń: samochód z nadwoziem typu hatchback/ sedan/ kombi itp. mówi się: samochód w hatchbacku/ w sedanie/ w kombi. Użycie przyimka w w tym typie konstrukcji przypomina sytuacje, w których przyłącza on wyrażenia określające formę, jaką ma dany obiekt lub jaka została mu nadana (por. np. cukier w kostkach, mleko w proszku, stół w podkowę, sztuka w trzech aktach).

Oba omówione powyżej typy konstrukcji składniowo-frazeologicznych są na razie pozanormatywne. Mają jednak sporą frekwencję w uzusie (ograniczoną do języka mówionego i zapisanego). Są wyrazem tendencji do ekonomizacji środków językowych. W krótszej formie przekazują zawartość znaczeniową, którą dotychczas niosły struktury wieloczłonowe. Jako konstrukcje złożone z mniejszej liczby elementów wymagają mniejszego wysiłku od nadawcy i odbiorcy wypowiedzi. Stąd się bierze ich popularność. Nie można wykluczyć, że za jakiś czas trzeba będzie te innowacje uznać za dopuszczalne w normie potocznej.


2. Wyrażenia typu: *deseczki w obłym zakończeniu (zamiast poprawnie: z obłym zakończeniem albo o obłym zakończeniu) tym różnią się od tych omówionych w punkcie pierwszym, że nie wykazują w żaden sposób tendencji do skrótu. Można powiedzieć, że „po prostu” użyto w nich błędnego przyimka. Niepoprawnie rozszerzono zakres zastosowania przyimka w, który może jedynie przyłączać określenie wzoru lub deseniu na jakimś materiale (por. np. sukienka w grochy, papier w kratkę, bluza w srebrne gwiazdy), a nie może przyłączać do nazwy rzeczy rzeczownika z przymiotnikiem charakteryzującym inne niż wzór czy deseń właściwość tej rzeczy, bo ta funkcja jest zarezerwowana dla o i z (por. np. film o żywej akcji, perfumy o intensywnym zapachu; spodnie z wysokim stanem, torba z długimi uszami). Reasumując: w wyrażeniach typu: *deseczki w obłym zakończeniu nie ma niczego, co można byłoby określić mianem innowacji uzasadnionej funkcjonalnie, z czym jednakowoż mieliśmy do czynienia w wypadku konstrukcji z punktu pierwszego.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego