Kryteria oceny innowacji leksykalnych

Kryteria oceny innowacji leksykalnych

7.07.2023
7.07.2023

Dzień dobry,

jakie kryterium (funkcjonalne, uzualne) można zastosować do oceny innowacji leksykalnych:

wjazd bramowy, czytacz, materiał obuwiowy, wykosiarkować, posuw męski, antykumpel, salcefix, liliputer, śmiechorzysz?

Kryteria oceny środków językowych to swoiste mierniki, których zastosowanie pozwala stwierdzić, czy określona forma jest poprawna, czy błędna. W ciągu kilkudziesięciu lat działalności kulturalnojęzykowej wypracowano i stosowano w praktyce kilkanaście takich kryteriów. W wypadku oceny innowacji leksykalnych – wszystkich, a nie tylko tych podanych w pytaniu – największą moc objaśniającą mają:

  1. Kryterium wystarczalności: za poprawne uznamy te elementy leksykalne (wyrazy i połączenia wyrazowe), które „wypełniają lukę” w jakimś wycinku zasobu leksykalnego polszczyzny. Za błędne będą natomiast uznane te wyrazy, które dublują nazwy już funkcjonujące w polszczyźnie.
  2. Kryterium systemowe: za poprawne uznane zostaną te wyrazy, które są zbudowane według zasad słowotwórczych polszczyzny.
  3. Kryterium ekonomiczności: poprawne są te elementy leksykalne, które wymagają mniejszego wysiłku od nadawcy i odbiorcy tekstu (por. np. przymiotniki z formantem -owy czy uniwerbizmy typu wahadłowiec, porodówka).
  4. Kryterium funkcjonalne: za poprawne uznane zostaną te wyrazy i wyrażenia, które nie utrudniają zrozumienia wypowiedzi, wywołują jednoznaczne skojarzenia znaczeniowe itp.
  5. Kryterium uzualne (rozpowszechnienia): poprawne są te innowacje leksykalne, które są powszechnie używane w rozmaitych typach tekstów, w rozmaitych typach sytuacji komunikacyjnych i w różnych środowiskach.
  6. Kryterium estetyczne: za poprawne uznamy te wyrazy, które nie budzą zastrzeżeń estetycznych swoją postacią graficzną lub brzmieniową.

Przy ocenie każdej innowacji leksykalnej należałoby brać pod uwagę wszystkie sześć wymienionych powyżej kryteriów, choć – należy to podkreślić – nie każde z nich będzie miało jednakową moc przy ocenie danej innowacji.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego