Kryteria oceny innowacji leksykalnych
Dzień dobry,
jakie kryterium (funkcjonalne, uzualne) można zastosować do oceny innowacji leksykalnych:
wjazd bramowy, czytacz, materiał obuwiowy, wykosiarkować, posuw męski, antykumpel, salcefix, liliputer, śmiechorzysz?
Kryteria oceny środków językowych to swoiste mierniki, których zastosowanie pozwala stwierdzić, czy określona forma jest poprawna, czy błędna. W ciągu kilkudziesięciu lat działalności kulturalnojęzykowej wypracowano i stosowano w praktyce kilkanaście takich kryteriów. W wypadku oceny innowacji leksykalnych – wszystkich, a nie tylko tych podanych w pytaniu – największą moc objaśniającą mają:
- Kryterium wystarczalności: za poprawne uznamy te elementy leksykalne (wyrazy i połączenia wyrazowe), które „wypełniają lukę” w jakimś wycinku zasobu leksykalnego polszczyzny. Za błędne będą natomiast uznane te wyrazy, które dublują nazwy już funkcjonujące w polszczyźnie.
- Kryterium systemowe: za poprawne uznane zostaną te wyrazy, które są zbudowane według zasad słowotwórczych polszczyzny.
- Kryterium ekonomiczności: poprawne są te elementy leksykalne, które wymagają mniejszego wysiłku od nadawcy i odbiorcy tekstu (por. np. przymiotniki z formantem -owy czy uniwerbizmy typu wahadłowiec, porodówka).
- Kryterium funkcjonalne: za poprawne uznane zostaną te wyrazy i wyrażenia, które nie utrudniają zrozumienia wypowiedzi, wywołują jednoznaczne skojarzenia znaczeniowe itp.
- Kryterium uzualne (rozpowszechnienia): poprawne są te innowacje leksykalne, które są powszechnie używane w rozmaitych typach tekstów, w rozmaitych typach sytuacji komunikacyjnych i w różnych środowiskach.
- Kryterium estetyczne: za poprawne uznamy te wyrazy, które nie budzą zastrzeżeń estetycznych swoją postacią graficzną lub brzmieniową.
Przy ocenie każdej innowacji leksykalnej należałoby brać pod uwagę wszystkie sześć wymienionych powyżej kryteriów, choć – należy to podkreślić – nie każde z nich będzie miało jednakową moc przy ocenie danej innowacji.