Nie zawracaj gitary, wal do mnie jak w dym!

Nie zawracaj gitary, wal do mnie jak w dym!
20.05.2013
20.05.2013
Chciałbym się dowiedzieć, jakie jest pochodzenie dwóch potocznych zwrotów: zawracać komuś gitarę i walić do kogoś jak w dym.
Pierwszy zwrot występuje częściej w formie zaprzeczonej nie zawracaj gitary. Był znany już w II połowie XIX wieku, poświadczony m.in. w Emancypantkach Bolesława Prusa, w Nowelach Władysława Reymonta. Występował w języku potocznym, ale Witold Doroszewski określił ten frazeologizm jako wulgarny. Podaje też wariant nie kręć gitary (występuje m.in. w piosence biesiadnej: „Wszystkie rybki śpią w jeziorze… ej ty stary nie kręć gitary”). Pochodzenie tego zwrotu jest – jak się wydaje – proste: odnowienie znanego powszechnie (i pozbawionego ekspresji) wyrażenia nie zawracaj głowy.
Genezę frazeologizmu walić / iść / pędzić do kogoś jak w dym przedstawił Mirosław Bańko w Słowniku porównań (WN PWN Warszawa 2004, s. 59): „Porównanie to tkwi w realiach życia wiejskiego, gdzie dym wydobywający się z komina świadczył o obecności gospodarza w domu i dawał pewność, że kto pójdzie do niego, ten nie zostanie zamkniętych drzwi. Może też nawiązywać do zachowania osoby, która, chcąc ratować kogoś lub coś od ognia, decyduje się działać natychmiast i bez namysłu”.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
  1. 20.05.2013
    Bardziej wiarygodną motywację porównania iść (walić itp.) do kogoś jak w dym przedstawili niedawno (za Kwiryną Handke) dwaj poznańscy badacze frazeologii, Stanisław Bąba i Jarosław Liberek. Ich zdaniem porównanie to nawiązuje do dawnych realiów bitewnych, gdy broń palna była ładowana od przodu czarnym prochem, a żołnierz potrzebował kilkudziesięciu sekund na jej ponowne załadownie po oddaniu strzału. Wtedy to, gdy stojąca w szyku piechota oddała salwę i pogrążyła się w kłębach dymu, kawaleria przeciwnika mogła w miarę bezpiecznie „iść w dym”, czyli stratować pieszych lub rozsiec lancami.
    Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego