Nikodem Dyzma

Nikodem Dyzma

17.02.2024
17.02.2024

Dzień dobry,

chciałbym zapytać o pochodzenie imienia i nazwiska jednej z najbardziej znanych polskich postaci literackich — Nikodema Dyzmy. Otóż istnieje apokryficzny tekst zwany „Akta Piłata” lub „Ewangelią Nikodema”, w którym pojawia się imię tzw. „dobrego łotra” (skruszonego przestępcy ukrzyżowanego wraz z Chrystusem). Brzmi ono „Dyzma”. Ten fakt brzmi zadziwiająco w kontekście imienia i nazwiska antybohatera z powieści Dołęgi-Mostowicza. Czy autor chciał tak na koniec końców rozgrzeszyć złoczyńcę polskiej polityki, czy to po prostu zbieg okoliczności?

Sądzę, że interpretacja nazwiska bohatera powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza – Dyzma – jako „dobrego łotra”, który się nawrócił, a tym samym „rozgrzeszenie” Nikodema Dyzmy z jego uczynków nie znajduje uzasadnienia. Kariera Nikodema Dyzmy to powieść satyryczna, skierowana przeciwko obozowi sanacyjnemu, której tytułowy bohater jest niejako upostaciowaniem najgorszych cech przedstawicieli tego obozu. T. Dołęga-Mostowicz był zwolennikiem endecji i został pobity przez oficerów (zwolenników sanacji) za obraźliwy artykuł o Józefie Piłsudskim, a jego powieść jest reakcją na ten fakt. Przebieg akcji powieści nie sugeruje takiego jej rozwoju jakoby Nikodem „miał się nawrócić”, wszak jego ulubionym porzekadłem jest „Za mordę tych drani trzeba trzymać”. O ile mi wiadomo, historycy literatury nie doszukują się związków między Karierą Nikodema Dyzmy a Ewangelią Nikodema. Na marginesie można dodać, że zarówno Nikodem, jak i Dyzma to pierwotne imiona pochodzenia greckiego: Nikodem <grec. Nikodemos (nike ‘zwycięstwo’ + demos ‘lud’)>; Dyzma <grec. dysme ‘zachód słońca, strona zachodnia”> lub <grec. dysmenes ‘nieżyczliwy’>. Również w tych imionach można by się doszukiwać wymowy symbolicznej, ale – moim zdaniem – nie znajduje to racjonalnego uzasadnienia. Właściwej odpowiedzi mógłby udzielić jedynie autor powieści.

Stanisław Dubisz
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego