Pochodzenie nazwy guziec

Pochodzenie nazwy guziec

28.12.2021

Czy istnieją jakiekolwiek przesłanki mogące rzucić światło na etymologię polskiego słowa „guziec”? Skąd w naszym języku taka nazwa tego afrykańskiego zwierza? Pozdrawiam ze Śląska.

Na wstępie zaznaczyć pragnę, że w związku z utrudnionym dostępem do starszych pisanych źródeł przyrodniczych formułowane tu uwagi mają charakter hipotetyczny i wymagają weryfikacji. Nazwy zwierząt występujących w dalekich krajach sprawiają wiele kłopotów w objaśnieniu ich etymologii. Tak też jest w wypadku interesującego Pana gatunku guziec, afrykańskiego zwierza, ssaka z rodziny świniowatych, rodzaju Phacochoreus. Przytaczam tu (bez głębszej znajomości rzeczy) element systematyki świata zwierząt, by zwrócić uwagę na pewną dość istotną okoliczność, związaną z zapożyczaniem, kalkowaniem i tworzeniem struktur analogicznych nazw rozmaitych niewystępujących u nas zwierząt, których Słowianie znać nie mogli. Przejrzenie nazw tego zwierzęcia w innych językach naszej rodziny językowej dowodzi, że jako element wyróżniający zawierają regularnie wskazanie na uderzający wygląd łopatowatego pyska (ryja), z charakterystycznymi dwoma parami symetrycznie usytuowanych wielkich chrząstkowatych guzów czy raczej brodawkowatych narośli (nieprzysparzających mu urody…). Sięgająca do greki nazwa rodzajowa Phacochoreus (ϕακος to ‘brodawka’ a χοιρος to ‘świnia’) daje się wyłożyć jako „świnia brodawkowata” (nazwa gatunkowa guźca to Phacochoreus africanus). Ukr. borodavochnyk, ros. borodavochnik, słoweńska bradavičasta svinja, maced. bradavica, bułg. bradavitsi, słowackie bradavičasté prasa itp. – wzięte razem dość dobrze ten mechanizm zapożyczania ilustrują. Polskie guziec tylko na pozór od niego odbiega, zawiera bowiem ten sam element treści. Prasłowiański *guzъ bowiem, podobnie jak *bordavica / *bordavъka nazywa guzowatą narośl, zgrubienie na skórze zwierzęcia lub człowieka. Polski źródłosłów nazwy opiera się na słowiańskim wyrazie bliskoznacznym. Przyrostek -ec służy często tworzeniu w języku polskim charakteryzujących (nomina attributiva) nazw zwierząt. Idealnym przykładem może tu być głuszec, z definicją słowotwórczą ‘ptak, który (w pewnych okolicznościach, znanych dobrze myśliwym) staje się głuchy’. Tak samo zbudowany jest np. nosorożec ‘zwierzę, które ma róg na nosie’. Tworzenie jednowyrazowych odpowiedników nazw wieloczłonowych jest w języku polskim bardzo częstym zjawiskiem, por krajówka ‘droga krajowa’, budżetówka ‘sfera budżetowa’. Mam nadzieję, że udało mi się zaspokoić, a zarazem pobudzić Pańską ciekawość zagadnieniem nazw zwierząt w języku polskim.

Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego