Skąd dyna, dana itp. w kolędach i pastorałkach?

Skąd dyna, dana itp. w kolędach i pastorałkach?

23.02.2021
23.02.2021

Szanowni Państwo,

wraz ze zbliżającymi świętami Bożego Narodzenia zaczęłam zadawać sobie pytanie: czym właściwie jest powtarzająca się w refrenie „dyna”, pojawiająca się w znanej kolędzie „Gore gwiazda Jezusowi”? Jaka jest etymologia tego słowa?

Pozdrawiam serdecznie

Muszę tu Panią rozczarować: trudno dopatrywać się jakiejkolwiek etymologii w ludowym czy popularnym przyśpiewie (formalnym refrenie) towarzyszącym nieustanie tego rodzaju twórczości. Między bajki można włożyć spotykane w Internecie próby wyjaśnienia, na podstawie formalnych (współczesnych!) asocjacji, że takie izolowane fragmenty refrenu, jak oj dana, oj dana są wezwaniem do jakiegoś prasłowiańskiego bóstwa wodnego – „dna” cieków wodnych (stąd miałyby brać nazwy rzeki Dunaj, Dunajec, Don?) albo przekręconym dziwacznie słowem tan / taniec. Refren wiąże się z powtarzaniem się określonych fraz muzycznych. W utworach zróżnicowanych pod tym względem także i przyśpiew ulega rozmaitym modyfikacjom jako element dźwiękowo-muzyczny. W jakiś sposób nawiązuje do dominującego motywu całości utworu; może być też krótszy i dłuższy. W utworach popularnych o charakterze ludycznym, radosnym (do takich też wzorców muzycznych chętnie nawiązują kolędy „prostego ludu”) przyśpiew ma przede wszystkim funkcję ekspresywną, dlatego składać się może nawet z samych wykrzykników. Wesołe pokrzykiwanie (po dziś dzień spotykane w piosenkach biesiadnych i weselnych) przy tańcu, przyśpiewywaniu itp. przypominają także inne obecne w folklorze (wiejskim i miejskim) elementy tego typu: Oj dydy, oj dydy…; I dyny, i dyny…; Oj da dana, danaż dana; Ciumbaj dana; Hopaj dana, siup, siup; Hopaj dana dziś dziś itp. Mają szansę przetrwać (mimo zmian obyczajowych) np. we wciąż popularnych piosenkach weselnych, np.: Szumi gaj, szumi gaj, Szumi gałązeczka. Tu mi daj, tu mi daj (…) Ref.: Oj dana, oj dana, oj dana, oj dana (bis) i zabawach przedszkolnych: Trzymamy się za rączki, kręcimy się jak bączki (2x) Hop siup dana dana teraz będzie zmiana (2x). Oczywiście, zwłaszcza uwadze dialektologa nie umknie, że te refrenowe wykrzyknienia strukturą przypominają emocjonalne wezwania do uwagi, ruchu, aktywności, zabawy, do czego przekonuje obecność cząstek przypominających predykatywne wykrzykniki (na / ne), optatywne formy czasownika (da / daj) oraz perswazyjnych i ekspresywnych partykuł (dy/dyć, że/ż, ino / jeno). Nie umiem jednak przekonywająco dowieść takiego ich pochodzenia – także w przywołanym przez Panią refrenie pięknej, wesołej i szybkiej w tempie pastorałki: Hejże ino dyna dyna / Narodził się Bóg Dziecina…

Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego