Skąd się wzięły ciuchy?

Skąd się wzięły ciuchy?
20.04.2012
20.04.2012
Jaka jest etymologia słowa ciuch? Czy to prawda (jak chce Wikipedia), że to jidyszyzm?
Etymologia słowa ciuch, lm -y, jest dość „przewrotna”: wyraz ten zapożyczyliśmy z języka jidysz, lecz przedtem polszczyzna zaznaczyła swój udział w powstaniu jednej z jego form. W jidysz słowo ציך cich (czyt. [c-ich]) oznacza ‘powłokę (na kołdrę lub pierzynę)’ i podobnie jak w dawnym niemieckim (śwniem. zich < ziehen), z którego się wywodzi, jest rzeczownikiem utworzonym od czasownika ציען cien (czyt. [c-ijen]) ‘ciągnąć, wlec’ pochodzącego z niem. ziehen ‘ciągnać’. W jidysz, jak widać, czasownik ten rozszerzył swe znaczenie o ‘wlec’, zaś forma ציכל cichl (czyt. [c-ichl], z sylabicznym [l]) powstała pod wpływem polskiego modelu słowotwórczego i odpowiada formie zdrobniałej zawartej w wyrazie polskim ‘powłoczka (na poduszkę)’. Obie te rzeczy razem, czyli – jak byśmy współcześnie powiedzieli – ‘komplet pościelowy’, to w jidysz ציכן cichn, od czego pochodzą polskie ciuchy.
Jak słowo to przedostało się do polszczyzny i dlaczego zmieniło znaczenie, można sobie spróbować wyobrazić. Bielizna pościelowa to jedna z tych rzeczy, które dawniej ludzie zabierali – żeby nie powiedzieć: ciągnęli – ze sobą jako przesiedleńcy, wygnańcy, uciekinierzy lub – jak Żydzi – „wieczni tułacze”. Pościel, kiedy jest brudna, nieświeża, budzi niesmak i odrazę, podobnie jak brudne ubranie. Poza tym pościel oraz łóżko w polszczyźnie ‘ubiera’ i ‘rozbiera’ się, podobnie jak odzież. Ponadto, dawniej bielizna pościelowa bywała pożądanym i niekoniecznie tanim artykułem, który musiał znaleźć się w posagu każdej panny. Łatwo można ją chyba było kupić z drugiej ręki, bo wielu emigrantów w końcu decydowało się na jej sprzedaż, by nie wlec zbędnego bagażu w nieznane. Wszystkie te elementy mieszczą się w znaczeniu współczesnego słowa polskiego ciuchy.
Ewa Geller, prof., Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego