Skąd wzięło się proszę we frazach proszę pani/ proszę pana/ proszę państwa

Skąd wzięło się proszę we frazach proszę pani/ proszę pana/ proszę państwa

29.12.2021

Dzień dobry,

skąd w zwrotach typu: proszę pani/pana wzięło się słowo  proszę?

pozdrawiam serdecznie

Agnieszka

Żeby wyczerpująco odpowiedzieć na Pani pytanie, należy przypomnieć o dominującej w polskiej etykiecie językowej zasadzie traktowania rozmówcy, jakbyśmy byli jego sługami, podwładnymi, a on – naszym panem, przełożonym. Niegdyś, zwracając się do kogoś równego sobie, szlachcic podejmował taką językową grę w przyjęty ogólnie sposób: Proszę łaski Wielmożnego Pana! / Proszę łaski Wielmożnej Pani! itp. Te napuszone formuły uległy z czasem skróceniu, w miarę demokratyzacji stosunków społecznych i językowych obyczajów, do postaci: Proszę łaski Pana! / Proszę łaski Pani!, by w końcu zyskać dzisiejszą formę. O „łaskę” może rzecz jasna prosić jedynie sługa (świadectwa literackie dowodzą, że często jeszcze na początku XX wieku np. lokaje, ekspedienci i ludzie prości zwracali się tak do ludzi wyżej urodzonych, wyróżnionych społecznie, por. np. Moralność pani Dulskiej G. Zapolskiej). Z tamtych czasów pozostało nam jeszcze Proszę księdza, Proszę siostry (do zakonnicy). Samo prosić czegoś zamiast prosić o coś było dawniej używane w takiej postaci. Warto zapamiętać, że usunięcie członu łaski pozostawiło określenie Pana/ Pani w drugim przypadku (w dopełniaczu). Tak więc błędem językowym jest używanie wariantu żeńskiego tej formuły w postaci: Proszę panią! Dodam od siebie, że dawniej takich dystansowych zwrotów używało się do niedawna (dzieci i młodzież) także w rodzinie: Proszę mamy, Proszę taty, Proszę cioci itd. Zabawną kontynuacją tego zwyczaju jest tytuł książki dla dzieci: Proszę słonia, autorstwa Ludwika Jerzego Kerna.

Kazimierz Sikora, Uniwersytet Jagielloński
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego