bedłka i betka
3-tomowy SJP PWN-u (dodatek do Wyborczej na CD) nie zawiera słowa betka, a w haśle bedłka podaje m.in. „fraz. pot. To dla mnie bedłka «coś nie sprawia komuś trudności (…)»”. Inaczej jest w https://sjp.pwn.pl/ oraz Uniwersalnym SJP pod red. S. Dubisza, gdzie betka i bedłka to dwa rozłączne hasła, gdzie po bedłce w roli betki ślad zaginął. Czy znaczy to, że bedłka jednorazowo tylko została pomylona z betką i we wskazanym słowniku jest błąd?
Bedłka to wyraz zdrobniały, utworzony od bdła / bedła – form już dziś nie używanych. W wymowie szybkiej, zwłaszcza potocznej i gwarowej, przybierał formę betka lub rzadziej będka. Tak też później je zapisywano. Wyrazy te służyły do nazywania grzybów różnych gatunków, np. opieńki, kutrzebki, pieczarki (oczywiście tej łąkowej i leśnej, a nie hodowlanej), ale nieszlachetnych, występujących w dużych ilościach, a zatem uznawanych za mniej wartościowe, zwyczajne, pospolite.
Dawniej w znaczeniu przenośnym i żartobliwie mawiano przyjaciel betka ‘o człowieku, który się narzucał, demonstrował swoją z kimś zażyłość’. Dzisiaj mawia się, że coś jest betką w znaczeniu ‘to drobiazg, nic ważnego, nic trudnego’.
A zatem: wyraz betka to uproszczona fonetycznie nazwa bedłka, przy czym temu zróżnicowaniu formy towarzyszą różnice znaczeniowe: betka – tylko w znaczeniu przenośnym, bedłka – w znaczeniu podstawowym ‘nazwa grzybów gorszych gatunków’. Jedne słowniki zwracają uwagę na relacje historyczne i wspólne ich pochodzenie (betka ← bedłka), a inne tylko na różnice znaczeniowe, bez uciekania się do etymologii.
