cholera

cholera
2.02.2005
2.02.2005
Witam!
Interesuje mnie cholera niebędąca chorobą. W jaki sposób wyraz ten stał się przekleństwem, wyzwiskiem czy też odpowiednikiem złości, gniewu? Zapewne jakieś odniesienie do cholery jako epidemicznej choroby tutaj istnieje. A może się mylę?
Pozdrawiam.
Nie, nie myli się Pan. Wszystkie cholery wywodzą się z greckiego słowa chole ‘żółć’; grec. cholera, łac. cholera najpierw oznaczała gwałtowne usposobienie, czyli tzw. żółciowy humor (to znaczy temperament), stąd: choleryk, temperament choleryczny, a wtórnie także ‘gniew, oburzenie’, por. np. u I. Krasickiego: „W niezmiernej cholerze, rozjuszeni rycerze, Dla przymórki lub flaszki, kładą życie za fraszki”.
Następnie cholera stała się terminem medycznym ‘rodzaj ostrej choroby epidemicznej’, która wiązała się z podrażnieniem woreczka żółciowego i wydzielaniem żółci, często kończyła się śmiercią’. Oprócz znaczenia medycznego, zwłaszcza do końca XVIII w., zaczęto używać tej nazwy metaforycznie w mocnych przekleństwach, wyzwiskach, por. niech go cholera weźmie, idź do cholery, ty cholero, por. „Gadaj prawdę, bom zmiarkował, że się z tym cholerą znasz” (B. Prus, Lalka). Ze względu na silną ekspresję wyraz ma olbrzymią frekwencję, a to powoduje, że traci zabarwienie wulgarne i staje się partykułą wyrażającą silne uczucia, wzburzenie, gniew, np. cholery można dostać. W  języku potocznym liczne frazeologizmy, np. cholera go wie 'nie wiadomo'; na || po jaką cholerę 'po co'?, jak cholera 'bardzo szybko'; ni cholery 'nic a nic'; za cholerę 'za nic'.
Cholera jako termin medyczny występuje obecnie rzadko, ale jako partykuła emfatyczna w mowie potocznej – często.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego