chromolić mydło
W filmie Wojciecha Marczewskiego „Dreszcze”, którego akcja toczy się w czasach stalinowskich, jest scena, w której uczniowie recytują z pamięci fragmenty „Pana Tadeusza”. Jeden z uczniów nie może sobie przypomnieć tekstu, za co nauczyciel bije go linijką po palcach. Ukarany uczeń wybucha: „Ja chromolę takie mydło! Dzieci się nie bije!” i oburzony wraca do ławki.
Czy jakiekolwiek słowniki rejestrują owo „chromolenie mydła” jako frazeologizm? Jeśli tak, to skąd się on wziął?
Słowniki nie notują frazeologizmu chromolić mydło, chociaż notują ogólne połączenie wyrazowe chromolić coś, kogoś, a także chromolić na coś, na kogoś, w znaczeniu ‘lekceważyć coś, kogoś; nic sobie nie robić z czegoś, kogoś; okazywać komuś, czemuś pogardę’ (ja chromolę taką robotę!). Czasownik chromolić należy do rejestru słownictwa potocznego, niskiego, pospolitego i wulgarnego. Jest eufemizmem wobec wulgaryzmu pier...ić, został zaczerpnięty z gwar (socjolektów) środowiskowych (notowany był m.in. w gwarze warszawskiej i studenckiej). Jest wyrazem nacechowanym ekspresywnie, głównie negatywnie, chociaż może być także przejawem ekscytacji (ale cyrk, ja chromolę! ‘o niespotykanym, dziwnym zdarzeniu’), oprócz znaczenia zdefiniowanego powyżej rejestrowane są także znaczenia: ‘mówić, powiedzieć coś głupio, nudnie; mówić dużo bez sensu’ (słownik gwary studenckiej) oraz ‘odbywać stosunek płciowy’ (słownik seksualizmów). Jak zaznaczono, słowniki polszczyzny ogólnej nie notują połączenia chromolić mydło, ale pewną wskazówką interpretacyjną może tu być przestarzały już frazeologizm sprawić komuś mydło ‘zwymyślać kogoś’ > ‘skrzywdzić kogoś’, występujący jeszcze w pisanej polszczyźnie literackiej okresu 20-lecia międzywojennego (1918-1939).
