delikatny rozum

delikatny rozum

14.12.2022
14.12.2022

W przekładzie „Przygód dobrego wojaka Szwejka” autorstwa P. Hulki-Laskowskiego słowa „Elsalébn, vojáci hloupí a tvůj Náthan moc chytrý”, przetłumaczono jako „Elsaleben, żołnierze głupie chamy, ale twój Natan ma delikatny rozum”. Nowe tłumaczenie A. Kroha ma w tym miejscu „Elsalebn, żołnierze głupi, a twój Natan bardzo sprytny”. Kroh przetłumaczył ten fragment w sposób chyba dosłowny. Czy istnieje lub istniał w języku polskim frazeologizm „delikatny rozum” na określenie sprytu lub przebiegłości?

W polszczyźnie istnieje – choć dziś już bardzo rzadko używany – frazeologizm delikatny rozum w znaczeniu sprytu, przebiegłości, cwaniactwa, chytrości, podstępności i wyrachowania (określenia te różnią się zasadniczo drugorzędnymi cechami znaczeniowymi). Jeśli prześledzi się literaturę i prasę końca XIX i początków XX stulecia, to można wyraźnie zauważyć, iż omawianym tu frazeologizmem w przeważającej większości charakteryzowano przedstawicieli społeczności żydowskiej. Współcześnie także ów stały związek wyrazowy pojawia się głównie w tekstach publicystycznych w odniesieniu do osób bądź grup pochodzenia semickiego. Można zatem domniemywać, że autor nowego przekładu „Przygód dobrego wojaka Szwejka” chciał uniknąć stereotypowych określeń w odniesieniu do Żyda, który sprzedał wojsku chudą i starą krowę za horrendalną sumę, i posłużył się dość neutralnym w tym kontekście przymiotnikiem sprytny.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego