dupościsk

dupościsk
2.07.2009
2.07.2009
Jak wyglądałby porządny słownikowy artykuł dupościsk, zwłaszcza co do liczby uwzględnionych znaczeń oraz związanych z nimi kwalifikatorów typu pot., środ., wulg. etc.? Z internetu wynika, że słowa tego używa się w bardzo różnych sytuacjach, od tuningu samochodu po walkę z alkoholizmem (nie udało mi się rozgryźć tego aowskiego znaczenia). Czy użycie tego słowa w stosunkowo niewinnym znaczeniu strach będzie zrozumiałe, czy też wywoła w odbiorcy skrajnie inne, niepożądane skojarzenia?
Wyrazu dupościsk nie rejestruje Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów (PWN), który odnotowuje 110 jednostek języka związanych z wyrazem dupa. Gdyby jednak miał tam się znaleźć w kolejnym wydaniu, zgodnie z klasyfikacją autora Macieja Grochowskiego zostałby uznany za jednostkę powszechnie wulgarną i opatrzony kwalifikatorem wulg. Nie jestem jednak przekonany czy wyraz dupościsk powinien już do słownika trafić. Grochowski rejestruje w swoim słowniku wulgaryzmy rozpowszechnione w języku ogólnym, a skoro dupościsku tam nie ma, znaczy to, że w języku ogólnym jest jeszcze nieużywany. Małe rozpowszechnienie potwierdza także moje badanie internetowe – wyraz dupościsk ma bardzo niską frekwencję w Internecie. W Korpusie Języka Polskiego PWN nie udało mi się wyszukać żadnych wystąpień tego słowa. Gdyby na podstawie kontekstów użycia wyrazu w Internecie wyodrębniać poszczególne znaczenia słowa dupościsk można by dziś wyodrębnić zaledwie jedno zrozumiałe – ‘strach’. Przytaczam cytat związany z paralotniarstwem: „(…) po starcie jest kilkaset meterków do matki ziemi, co może spowodować u pilota nieobytego z powietrzem i wysokością mocny dupościsk (…)”. Znaczenie związane z leczeniem alkoholizmu jest jeszcze nieostre, na co też zwrócił Pan uwagę: „nie udało mi się rozgryźć tego aowskiego znaczenia”.
Pod względem gramatycznym da się o wyrazie dupościsk powiedzieć więcej. Jest to złożenie z wykładnikiem w postaci morfemu łącznikowego -o-. W polszczyźnie wyrazy złożone tworzone są w ten sposób seryjnie: marszobieg, powieściopisarz, chłoporobotnik itd. Rzeczownik dupościsk należy do klasy singulare tantum – pozbawiony jest form liczby mnogiej. W Indeksie a tergo zawierającym wszystkie hasła Uniwersalnego słownika języka polskiego PWN, ułożone w odwróconym porządku alfabetycznym, znalazłem wyraz o podobnej budowie słowotwórczej – szczękościsk. Zaryzykuję stwierdzenie, że dupościsk został utworzony na wzór wyrazu szczękościsk, który jest terminem medycznym i oznacza ‘mocne zwarcie szczęk i niemożność ich rozwarcia wskutek skurczu mięśni żwaczy, występujące np. przy tężcu i padaczce’. Kiedy przyjdzie definiować i rejestrować w słownikach dupościsk, autorzy hasła z pewnością będą musieli się nagimnastykować, aby równie trafnie i oszczędnie oddać jego znaczenie.
Maciej Czeszewski, Warszawskie Koło Leksykograficzne UW
  1. 2.07.2009
    Natrafiłem na Państwa stronie internetowej na hasło dupościsk oraz na zdanie: „Znaczenie związane z leczeniem alkoholizmu jest jeszcze nieostre, na co też zwrócił Pan uwagę: «nie udało mi się rozgryźć tego aowskiego znaczenia»\'\'. Myślę, że potrafię pomóc. Piszę właśnie książkę o tych środowiskach, opublikowałem na ten temat kilkadziesiąt artykułów; ogólnie rzecz biorąc – mam pojęcie.
    Dupościsk w zasadzie nie występuje w wersji pisanej, jeśli już, to na internetowych forach dyskusyjnych, odwiedzanych przez osoby z problemem alkoholowym, a i wtedy raczej w formie na dupościsku. W języku mówionym dupościsk jest jednoznacznie rozumiany i używany na co dzień.
    W środowiskach, o których mówimy – chodzi oczywiście o członków Wspólnoty Anonimowych Alkoholików oraz klientów poradni odwykowych – częste, choć nie powszechne, jest przekonanie, że problemem alkoholika nie jest alkohol, a już na pewno nie tylko on. Oznacza to, że sama abstynencja nie rozwiązuje problemów psychicznych i emocjonalnych osoby uzależnionej. Z tego z kolei wynika rozróżnienie:
    1. Alkoholik, który osiąga trwałą abstynencję dzięki profesjonalnemu leczeniu odwykowemu, zmianie postaw, zachowań i sposobu myślenia, a także dzięki rozwojowi osobistemu wynikającemu z realizacji w życiu Programu Anonimowych Alkoholików – zdrowieje.
    2. Alkoholik, który tylko utrzymuje abstynencję, nie robiąc nic z wyżej wymienionych – nie pije na dupościsku.
    Dupościsk to nie strach (tego nie należy mylić), dupościsk może natomiast – i dzieje się tak dosyć często – wynikać ze strachu. Przed zwolnieniem z pracy, przed rozwodem, przed konsekwencjami natury prawnej. Inne powody niepicia na dupościsku to złość, pycha i przekora: „Ja wam wszystkim pokażę, udowodnię, że jak chcę, to mogę nie pić”.
    Abstynencja utrzymywana na dupościsku uważana jest za niewiele wartą, a samo określenie ma charakter wysoce pejoratywny, nawet pogardliwy. Typowy przykład zastosowania: „On zupełnie nic z sobą nie robi, tylko nie pije na dupościsku”.
    Meszuge
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego