Przyznaję, że nie wszystko zrozumiałem, ale chyba się domyślam (nie jestem dobrze obeznany z zapisem fonetycznym). W każdym razie moja wątpliwość dotyczy końcowej uwagi, a konkretnie stwierdzenia, że wymowa rozdzielająca głoski [ʤ̑]/[ǯ] w nagłosie na [ḍʒ]/[ḍž] „nie ma żadnego uzasadnienia etymologicznego”. Wątpliwość ta wynika z faktu, że choć oba zestawy liter „dż” wyglądają identycznie, to mają jednak różne pochodzenie. Drugie „dż” pochodzi bezpośrednio od źródłowego „deżdż”, pierwsze zaś powstało z usunięcia litery (i dźwięku) „e” spomiędzy „d” i „ż”. Gdybyśmy dźwięk „dż” zapisywali jednym znakiem, np. symbolem fonetycznym „ǯ”, to czy słowo deżdż nie wyglądałoby: „deżǯ”, zaś słowo dżdżysty — „dżǯysty”? Kiedy znajdujące się w nagłosie dźwięki „”d" i „ż” uległy połączeniu w „ǯ”? Jak bowiem rozumiem cytowane (i częściowo wytłuszczone) stwierdzenie, użytkownicy języka polskiego tworząc przymiotnik dżdżysty od razu przeszli od „deżǯ” do „ǯǯysty”. Czy rzeczywiście? Czy to w ogóle zgodne z polską fonetyką?

Szanowny Panie,

w okresie od X do XII wieku na niemal całym obszarze Słowiańszczyzny doszło do osłabienia jerów słabych i wzmocnienia jerów mocnych. W wyniku zaniku i wokalizacji jerów prasłowiańska forma *dъždžь (← *dъzdjь, ewentualnie *dъzgjь) przekształciła się w mianowniku liczby pojedynczej w staropolskie deżdż z tzw. e ruchomym, które w przypadkach zależnych alternuje z zerem dźwięku, por. D. i Ms. dżdżu, C. dżdżowi, N. dżdżem.

Konsekwencją braku samogłoski e w przypadkach zależnych było powstanie grupy spółgłoskowej dżdż-, w której pierwsze dż jest – jak Pan słusznie zauważa – z pochodzenia strukturą bifonematyczną, a nie pojedynczym fonemem spółgłoskowym. Grupa spółgłoskowa dżdż- mogła być pierwotnie wymawiana – jak Pan sugeruje – jako [džǯ-], ale równie dobrze – i jest to bardziej prawdopodobne, bo tłumaczy pojawienie się geminaty [ǯǯ] – mogła być realizowana z upodobnieniem wstecznym jako [ǯžǯ-] (tak jak robi się to współcześnie w potocznej wymowie wyrazu drzewo jako [ǯževo]; wzorcowo oczywiście tylko: [ḍževo]).

Grupy spółgłoskowe, które są skomplikowane pod względem artykulacyjnym, są z zasady niestabilne fonetycznie i szybko ulegają uproszczeniu. Procesy te najsilniej zachodziły właśnie po zaniku jerów, gdy spółgłoski pierwotnie rozdzielone utworzyły trudne do wymówienia grupy. Często w takich procesach dochodziło do zniknięcia którejś z głosek tworzących grupę. Tak się stało m.in. w wypadku grupy dżdż-, która na bardzo wczesnym etapie staropolszczyzny przyjęła postać geminaty [ǯǯ-] (najpewniej w wyniku redukcji głoski [ž] w realizacji z antycypacją artykulacyjną, por. [ǯžǯ-] → ǯǯ-]).

Niewątpliwie swoją rolę w całym procesie odegrało również pismo. W XVI w. drukarze krakowscy wprowadzili swój system ortograficzny, w którym starali się ograniczyć wielofunkcyjność znaków literowych. W połowie XVI w. w polskiej grafii pojawił się digrafem ⟨dż⟩ na oznaczenie fonemów /ǯ/ albo /č/ (por. Stanisław Murzynowski, Ortografia polska, Królewiec 1551). W rdzeniach wyrazów rodzimych (w tym odziedziczonych po prasłowiańszczyźnie) digrafem ⟨dż⟩ zawsze odnosił się (i odnosi do dzisiaj) do pojedynczego fonemu. Segment ⟨d + ż⟩, który stanowi dwa oddzielne monografemy reprezentujące dwa fonemy /d + ž/, jest możliwy tylko w polskich wyrazach złożonych, których pierwszym członem są przedrostki {nad-, od-, pod-, ponad-, przed-, śród-}, a drugim – wyraz z ⟨ż⟩ w pozycji inicjalnej, por. np. nadżerka, odżąć, podżegać.

W ten oto sposób wymowa [ǯǯ-] oraz pisownia ⟨dżdż-⟩ zatarły w ludzkiej świadomości ślad miejsca, w którym pierwotnie występował jer dzielący [d] i [ž].