faraon

faraon

16.10.2023
16.10.2023

Szanowni Eksperci,

Andrzej Bursa w wierszu „Święty Józef” pisał o Świętej Rodzinie: „(...) uciekali przed policją / nocą / w sztafażu nieludzkiej architektury Ramzesów / (stąd chyba policjantów nazywają faraonami)”. Powyższe wytłumaczenie to zapewne licentia poetica autora, więc skąd faktycznie wzięło się użycie wyrazu faraon na nazwanie policjanta? Znalazłem tylko informację, że określenie to wywodzi się z gwary rosyjskiej sprzed I wojny światowej.

Z wyrazami szacunku

Nie potrafię odpowiedzieć na pytanie, czym kierował się A. Bursa, pisząc, że „policjantów nazywają faraonami”, nie nawiązywał chyba bowiem do współczesnej mu rzeczywistości, ponieważ wiersz Święty Józef powstał w 1957 r., kiedy w Polsce „panowała” milicja, nie policja. Może to być zatem licentia poetica, ale może to być także spożytkowanie informacji gdzieś zasłyszanej. Owo „zasłyszenie” jest możliwe, ponieważ wyraz faraon bywał (nie wiem, czy jeszcze bywa?) używany na określenie człowieka decydującego o czyichś losach z racji pełnionego urzędu, pełnionej funkcji. Są to użycia nienormatywne, występujące w gwarach. Wcześniejszą notacją jest zapis z gwary więziennej z początku XX w. [„Język Polski” 1913], w którym faraon to ‘rewirowy, naczelnik rewiru policyjnego’, notację późniejszą podaje Słownik gwar śląskich pod red. B. Wyderki, według której faraon to ‘przedsiębiorca, zwierzchnik w hucie lub kopalni’. W obu tych wypadkach notacje sprawiają wrażenie użyć okazjonalnych (faraon to ktoś, kto wszystko może; przedstawiciel władzy; władca ludzkich losów), ale w socjolektalnych odmianach języka okazjonalność jest zjawiskiem naturalnym, a okazjonalizmy albo zanikają, albo się utrwalają. Moim zdaniem — w wypadku tego znaczenia rzeczownika faraon nastąpił ten pierwszy proces (zaniku znaczenia), a czym kierował się poeta? – na to pytanie mógłby odpowiedzieć tylko on sam.

Stanisław Dubisz
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego