homonimiczna zagadka

homonimiczna zagadka
5.02.2013
5.02.2013
Czy w języku polskim da się znaleźć przykłady antonimicznych homonimów albo przynajmniej par bardzo podbnych wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu. Taką parę np. w języku angielskim stanowią dwa czasowniki cleave o różnej etymologii, jeden oznacza przecinać, drugi sklejać.
Z poważaniem,
Łukasz
Publikuję Pana pytanie bez odpowiedzi, za to z zachętą dla czytelników poradni, aby nadesłali odpowiedź, jeśli znajdą interesujące Pana przykłady.
Mirosław Bańko, Uniwersytet Warszawski
  1. 5.02.2013
    Takich wyrazów jest w języku polskim niewiele, ale istnieją. Najtrudniej o przeciwstawne rzeczowniki i przymiotniki, np. handicap: 1. \'sytuacja ułatwiająca komuś osiągnięcie jakiegoś celu\', 2. \'sytuacja uniemożliwiająca komuś osiągnięcie jakiegoś celu\' (za USJP; szersze omówienie w Słowniku wyrazów trudnych i kłopotliwych PWN); podobnie czerstwy: 1. \'stary, twardy, suchy (o pieczywie)\', 2. \'zdrowy, krzepki; świeży (o pieczywie, regionalizm krakowski – WSPP)\'.
    Dużo łatwiej znaleźć przeciwstawne czasowniki (lub o przeciwnym znaczeniu w danym użyciu), np. dzielić, por. „Będą dzielić pokój\'\': 1. \'będą go użytkować wspólnie\', 2. \'zajmą się podzieleniem pokoju na dwie części, tak by każde z nich miało swoją\'; podobnie złożyć, np. namiot, domek ogrodowy dla dzieci: 1. \'rozstawić, rozłożyć, zmontować\', 2. \'zwinąć, porozdzielać na części (i spakować lub schować)\'.
    Do przeciwstawnych sytuacji odnoszą się też czasowniki: pożyczyć, wydzierżawić, wynająć, wyczarterować, np. „Pożyczył 100 zł\'\' – albo pożyczył komuś, albo od kogoś.
    Michał Gniazdowski, Warszawa
  2. 5.02.2013
    Innymi przykładami antonimii wewnątrzwyrazowej (tzw. enantiosemii) są w języku polskim rzeczownik rudyment: 1. \'element, początek, podstawa\', 2. \'pozostałość, szczątek\' (SJPDor), przymiotnik rudymentarny oraz partykuła owszem, która w zależności od kontekstu może albo potwierdzać, albo kwestionować słowa rozmówcy.
    Michał Kunik, Wrocław
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego