(jak) jasny gwint

(jak) jasny gwint

2.07.2024
2.07.2024

Szanowni Państwo,

skąd wzięło się wyrażenie Jasny gwint? Czym zasłużył sobie gwint, aby być jasnym i dlaczego ma to negatywne konotacje?

Serdecznie pozdrawiam

Przywołane w pytaniu wyrażenie występuje we współczesnej polszczyźnie w dwóch zasadniczych kontekstach – jako przekleństwo wyrażające zdenerwowanie lub brak akceptacji (np. – Samochód zniknął. Karol też. – O jasny gwint!;Ale po jasny gwint pootwierałeś wszystkie okna i drzwi?) oraz jako sfrazeologizowane porównanie (np. Gorąca ta zupa jak jasny gwint = ‘bardzo, w najwyższym stopniu’). W obu wypadkach rzeczownik gwint eufemizuje określenie cholera, które pojawia się w tych samych kontekstach – tj. w przekleństwie (jasna cholera) i porównaniu (jak jasna cholera) – i było uznawane niegdyś za dosadne i nieprzyzwoite. Efekt łagodzenia osiągano tu nie tylko przez zmianę wyrazu (cholerę zamieniano również na anielkę, por. jasna anielka i do jasnej anielki), lecz także przez zmianę rodzaju gramatycznego (por. też: jasny piorun i do jasnego pioruna).

Dlaczego podczas eufemizacji przekleństwa wybrano akurat rzeczownik gwint, trudno powiedzieć. Na pewno jednak dobór określeń w tego rodzaju eufemizmach nie był całkowicie przypadkowy. Starano się bowiem wybierać wyrazy łączące się w jakimś tam sensie logicznie i/lub treściowo z przymiotnikiem jasny (anielka – przez skojarzenie z jasnym, świetlistym aniołem, piorun – błysk jasnego światła na tle pochmurnego lub nocnego nieba, gwint – jaśniejący spiralny rowek nacięty w metalu).

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego