koperczaki
26.03.2009
26.03.2009
Skąd wziął się zwrot sadzić koperczaki?
Koperczak (częściej w l. mn. koperczaki, w słowniku wileńskim też kuperczaki) jest poświadczony w XVIII w., był wyrazem pospolitym, o nacechowaniu żartobliwym. Etymologia niepewna, pochodzenie węgierskie (wskazane w słowniku Doroszewskiego) mało prawdopodobne. Jeżeli rodzime, to zapewne od czas. kopertać się ‘przewracać się, wywracać, wywijać koziołki’. F. Sławski zestawia koperczaki z odpowiednikiem niemieckim Kratzfüsse, dosł. ‘szurganie nogami’. A. Brückner natomiast łączy koperczaki ze słowem kopera (kopyra) – ludową nazwą zająca, por. też pochodne kopersać, kopertać: „o niespokojnym trącaniu i podobnych ruchach”.
Ciekawa jest frazeologia. Linde podaje m.in. zacząć koperczaka i nosić koperczaki. Następnie można było iść, posuwać się, sunąć w koperczaki, a jeżeli koperczaki okazały się płonne (słownik warszawski), to należało sadzić koperczaki, zwłaszcza strzeliste, por. „Jak zacznie sadzić strzeliste koperczaki, to aż dreszcz idzie po skórze” (I. Chodźko, SW); tu sadzić znaczy 'biec, skakać, przeskakiwać’, np. sadzić przez płoty, por. też sadzić się na komplementy.
Inni woleli stroić lub palić koperczaki (albo smalić cholewki), czyli ‘zalecać się ogniście’.
Ciekawa jest frazeologia. Linde podaje m.in. zacząć koperczaka i nosić koperczaki. Następnie można było iść, posuwać się, sunąć w koperczaki, a jeżeli koperczaki okazały się płonne (słownik warszawski), to należało sadzić koperczaki, zwłaszcza strzeliste, por. „Jak zacznie sadzić strzeliste koperczaki, to aż dreszcz idzie po skórze” (I. Chodźko, SW); tu sadzić znaczy 'biec, skakać, przeskakiwać’, np. sadzić przez płoty, por. też sadzić się na komplementy.
Inni woleli stroić lub palić koperczaki (albo smalić cholewki), czyli ‘zalecać się ogniście’.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski