Przypomnijmy na początek, co znaczy nie umywać się. Najkrócej, za Innym słownikiem języka polskiego: „ Mówimy, że jakaś osoba lub rzecz nie umywa się do innej, jeśli jest od niej o wiele gorsza pod jakimś względem”.
Według etnografa Stanisława Ciszewskiego (1865–1930) w zwrocie tym został utrwalony znany w Rosji, a notowany także w Polsce w okolicach Ropczyc i w Zagłębiu Dąbrowskim pewien zabieg magiczny. Otóż, „zabieg ten opiera się na przeświadczeniu, że jeżeli do wody, odgrywającej w danym przypadku rolę pośrednika, czy też przewodnika czarodziejskiego, włożoną zostanie rzecz jakakolwiek, to osoba, która się wodą tą następnie umywa, co właśnie nazywane bywa umywaniem się czemu, albo do czego, przejmuje tym sposobem wszelkie przymioty i wszelkie właściwości rzeczy znajdującej się w wodzie” (Język Polski XII: 1927, s. 42).
Powyższe wytłumaczenie wydaje mi się logiczne, nie jest to zresztą jedyny przypadek „długiego trwania” elementów magicznych we frazeologii.