kuku na muniu

kuku na muniu
10.02.2005
10.02.2005
Chciałbym dowiedzieć się czegoś na temat słowa munio, pochodzącego oczywiście z powiedzenia mieć kuku na muniu. Czy pochodzi ono od słowa mózg? Jeśli tak jest, to dziwi mnie fakt, że nie jest pisane przez o z kreską, jak to jest w przypadku zdrobnienia nózia, pochodzącego od wyrazu nóżka. I jeszcze coś: o z kreską, u kreskowane – jakie jest poprawne określenie dla litery ó?
Dziękuję.
Frazeologizm (ktoś ma) kuku na muniu jest powszechnie znany i używany. Funkcjonuje jako całość – oznacza kogoś głupiego, niedorozwiniętego, czyli – jak mawiano w dawnej Polsce – niedokołysanego. Znaczenie jasne, ale objaśnienie poszczególnych słów tego frazeologizmu nie jest proste. Zacznijmy od kuku: jedno kuku to wyraz onomatopeiczny, nazwa głosu wydawanego przez kukułkę, natomiast drugie kuku pochodzi z języka dziecięcego i oznacza małe uszkodzenie ciała, niewielkie skaleczenie, zadrapanie. Trudno tu dostrzec związek między tymi wyrazami (znaczeniami). Być może to drugie kuku pozostaje w związku ze staropolskim, niezachowanym do dziś, kukać lamentować, narzekać.
Niejasne jest też wyrażenie na muniu. Zwykle rekonstruuje się formę mianownikową w r.n. munio, choć równie zasadną byłaby postać r.m. muń, którą podają dawne słowniki, przy czym najczęściej spotykaną formą tego rzeczownika jest r.ż. munia i muńka (dobrze zachowane w gwarach). Wszystkie formy miały też warianty z nagłosowym ń-, tzn. niunio, niuń, niunia, niuńka. Pochodzenie słowa nie zostało dotąd objaśnione. Przyjmuje się m.in., że 1) pochodzi z języka dzieci (Słownik warszawski); 2) pochodzi od gwarowego munia – podgardle wołowe (A. Brückner); 3) jest to zniekształcona forma gwarowa zamiast munia 'bałwan, posąg bożka', a stąd 'niedołęga, gamoń, głupiec' (A. Bańkowski); 4) jest to formacja ekspresywna od mózg z formantem -unio (por. palunio, brzunio) i pominięciem (tzw. dezintegracją) części wyrazu. I tym właśnie można by tłumaczyć pisownię przez u.
I ostatnia sprawa: literę ó nazywamy o z kreską albo o kreskowane (natomiast głoskę u oznaczamy w piśmie przez o z kreską, o kreskowane lub przez u otwarte).
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego