laska

laska
7.06.2009
7.06.2009
Dzień dobry,
zastanawiałem się nad etymologią słowa laska, coraz popularniejszego określenia młodej, ładnej dziewczyny. Wydaje mi się, że określenie to jest dość stare, starsze w każdym razie niż przemiany w języku po upadku komunizmu. Czy ma ono coś wspólnego z Laszka, określeniem Polek w językach naszych wschodnich sąsiadów? Od kiedy jest poświadczone?
Z poważaniem,
Jerzy Kowalczyk
Zacznę od końca, od poświadczeń (na kwerendach bibliotecznych spędziłem cały miniony tydzień). Po raz pierwszy słowo laska pojawiło się w 1991 roku w Słowniku gwary uczniowskiej K. Czarneckiej i H. Zgółkowej. Pojawiło się, trudno bowiem mówić w przypadku tej rejestracji o pełnym opisie słownikowym wyrazu. Autorki podają pod 2. numerem znaczenia definicje oddzielone kolejnymi średnikami: ‘dziewczyna; ładna dziewczyna; interesująca dziewczyna; atrakcyjna dziewczyna’, natomiast pod 3. numerem znaczenia: ‘kobieta’. Tyle. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że ten sam słownik jako pierwszy podaje wyrazy pochodne, np. zdrobnienia: laseczka ‘dziewczyna’ i lasencja ‘dziewczyna; ładna dziewczyna’, wyrażenie laska nebeska ‘ładna i zgrabna dziewczyna’, a także, co ciekawe, formę męską od żeńskiej lasek ‘chłopak; ładny, interesujący chłopak’ (zwykle kierunek tworzenia wyrazów pochodnych jest odwrotny – od nazwy męskiej do żeńskiej, np. psycholog – psycholożka).
Pełny opis leksykograficzny wyrazu laska znajdziemy dopiero w późniejszym o pięć lat (1996) Słowniku polszczyzny potocznej J. Anusiewicza i J. Skawińskiego. Autorzy podają definicję: ‘młoda, atrakcyjna seksualnie kobieta’ i przytaczają przykład użycia: „Ta Majka to niezła laska, nie ma faceta, który by się na nią nie napalał’’. Przykład ten, według informacji autorskiej, został zasłyszany 14 listopada 1990 roku. Ze wstępu możemy się dowiedzieć, że publikacja „obejmuje (…) słownictwo najnowsze, zebrane i zapisane (…) poczynając od roku 1970”.
I tak po nitce do kłębka dochodzimy, że dla słowa laska terminus post quem to 1970 rok (teoretycznie przed tym rokiem w polszczyźnie mówionej laski być nie powinno). Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny w tomie z 1998 roku rejestruje często spotykane połączenia z wyrazem laska: „Ładna, zgrabna, milutka, powabna, inteligentna, kumata laska. Młoda, zielona laska. Mieć, znać dużo lasek. Umawiać się z laskami. Poderwać, wyrwać jakąś laskę’’.
Laszka to rzeczywiście dawne określenie Polki w językach naszych wschodnich sąsiadów. Pojawia się już w balladzie Trzech Budrysów A. Mickiewicza (1827–1828) – stary budrys rozsyła w świat swoich trzech synów i nakazuje jednemu z nich, by przywiózł sobie z Polski żonę: „Za Skirgiełłem niech trzeci poza Niemen przeleci; / (…) I mnie stamtąd przywiezie synowę. / (…) Bo nad wszystkich ziem branki milsze Laszki kochanki, / Wesolutkie jak młode koteczki, / Lice bielsze od mleka, z czarną rzęsą powieka / Oczy błyszczą jak młode gwiazdeczki’’. Chyba jednak wyrazów Laszka i laska poza podobieństwem brzmieniowym wiele nie łączy.
Pochodzenie słowa próbuje rozszyfrować również Bartek Chaciński, autor Wypasionego słownika najmłodszej polszczyzny (2003), pisze on w nim: „Być może inspiracją były czeskie filmy, w których ten wyraz pojawiał się co jakiś czas – choć jako «miłość», nie jako «dziewczyna». Mylnie utrwalona, jest dziś bodaj najmodniejszym określeniem płci pięknej”. W tym ujęciu wyraz laska miałby swoje źródło za południową granicą.
Podsumowując, pozwolę sobie podać jeszcze swoją prywatną etymologię. Aleksander Brückner w kanonicznym już Słowniku etymologicznym języka polskiego (1927) wyjaśnia: „właściwe znaczenie laski było tylko: ‘leszczyna, orzech laskowy’ »rózga laskowa«”. Czyż laska nie jest właśnie taka, jak owa leszczyna (rózga laskowa) – smukła i giętka?
Maciej Czeszewski, Warszawskie Koło Leksykograficzne UW
  1. 5.06.2009
    Jeszcze jedna, choć mało prawdopodobna etymologia: w języku scots mamy słowo lass, które oznacza dziewczynę. Zdrobniale: lassie.
    Stefan Zabieglik, Politechnika Gdańska
  2. 7.06.2009
    W latach 70. Waldemar Matuška i Eva Pilarová śpiewali piosenkę Ach ta láska nebeská, która zyskała w Polsce dużą popularność, i od tej pory żartobliwie używano określenia laska nebeska, a z czasem zaczęło ono wypierać wcześniejszego kociaka.
    Anna Garbacz
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego