Łyżka jest rzeczownikiem ogólnosłowiańskim, jednak o bardzo zróżnicowanych postaciach w poszczególnych językach (w niektórych z nich doszło do przestawki sąsiednich głosek w nagłosie: [lž-] → [žl-]), por. np. białoruskie: лыжка, bułgarskie: лъжица, chorwackie: žlica, czeskie: lžíce, dolnołużyckie: łžyca, górnołużyckie: łžica, rosyjskie: ложка, słowackie: lyžica, słoweńskie: žlica, ukraińskie: ло́жка.

Rzeczownik łyżka wywodzi się od prasłowiańskiego wyrazu: *lyžьka, który najprawdopodobniej występował również w formach wariantywnych: *lъžьka, *lъžica i *lyžica. Początkowo były to zdrobnienia od niezachowanego rzeczownika lъga, który pochodził prawdopodobnie od praindoeuropejskiej, dialektalnej formy: *lūgā. Praindoeuropejski rdzeń: *leu-/ *lu- oznaczał ‘odcięty, odłupany kawałek drewna’. A zatem wyraz *lūgā to ‘kawałek drewna stanowiący narzędzie do nabierania pokarmów’.

Omawiany tu rzeczownik został po raz pierwszy odnotowany w polskim zabytku piśmienniczym z 1418 r., por.

• Czso mi dala Dzerska vina o dwe skrzini... y o dwe lisze..., y o nosch, tegom ne mai prawa sz nya dzelicz.

Kolejne wystąpienie pochodzi z tekstu z 1432 r., por.

• Hanna wzala cztirzy kubky srzebrzne y dwanaczcze lischek.

Formy transliterowane jako lisze i lischek miały w wymowie głoski: [łyż-]. Forma łożka, a wyjątkowo także łeżka pochodzą dopiero z piśmiennictwa XVI-wiecznego (litera o nie oznacza głoski [ó], a e – głoski [é]), por.

• Iſch panu Sobyeſzyerskyemv wkleczewye vkradl dwanaſczie lozek ſrebrnich wpyathek przeſchli (1554).
• Czterzi leſchki srebrne [...] thąm widal (1529–1551).

Warianty te nie były jednak częstym zjawiskiem. W Słowniku polszczyzny XVI wieku w haśle omawiającym leksem ŁYŻKA zgromadzono ok. 150 użyć tego wyrazu. 147 z nich dotyczy postaci łyżka w różnych formach przypadkowych liczby pojedynczej, podwójnej i mnogiej.