Małpa z brzytwą to chyba ktoś skrajnie niekompetentny, uważany za głupiego i potencjalnie niebezpieczny. Ten sugestywny obraz (małpa i brzytwa) służy co najmniej od kilku lat w publicystyce i wypowiedziach polityków do niezbyt pochlebnego wyrażania oceny zdarzeń i osób. Na przykład (nie podaję lokalizacji): „Jest to ustawa, która – jak to mówią niektórzy – dała małpie brzytwę”, „[…] Kim, uzbrojony w broń atomową, jest równie niebezpieczny jak przysłowiowa małpa z brzytwą”, „Dziennikarz to małpa z brzytwą. Jednym nieopatrznym zdaniem może zniszczyć człowieka”,. .Według mnie, im wcześniej wyrwie się małpie brzytwę, tym lepiej dla wszystkich”.
Genezy powiedzenia być może należałoby szukać w orientalnych (np. indyjskich) bajkach zwierzęcych. Drugi przykład sugeruje, że istniało potoczne przysłowie o małpie i brzytwie, nie notuje go jednak obszerna Nowa księga przysłów polskich.
Jak widać, trudno mówić o jednym, ustalonym związku frazeologicznym, jak np. biały kruk, niemniej jednak obecność w licznych i niejednorodnych tekstach wskazuje, że jest to już skonwencjonalizowana metafora, która z pewnością zostanie gruntownie przebadana przez frazeologów.
Piotr Müldner-Nieckowski w Wielkim słowniku frazeologicznym języka polskiego (Świat Książki, Warszawa 2003) umieścił hasło: „[i] (dać, daj) [tu] małpie brzytwę pogard. 'ułatwić komuś niekompetentnemu zrobienie czegoś głupiego': I dać tu małpie brzytwę, pozwoliłem dzieciom wejść do garażu, a one uruchomiły samochód” (s. 376).
Przypomnijmy jeszcze, że David Lloyd George miał jakoby powiedzieć w 1919 r.: „Dać Górny Śląsk Polsce to jak dać małpie zegarek”. Podobne zestawienie zwierzęcia z czymś mu nie znanym zawarte jest w utrwalonych w polszczyźnie porównaniach, np.: znać się na czymś jak kura na pieprzu, … jak świnia na gwiazdach itp.
Zapraszam Czytelników do wspólnego poszukiwania podobnych powiedzeń (także w językach obcych).