mędrały i mendy

mędrały i mendy
6.02.2012
6.02.2012
Szanowni Eksperci,
Słownik gwar polskich pod redakcją Jana Karłowicza wymienia słowo męderały jako synonim jąder. Jaka jest jego etymologia?
Z poważaniem,
Piotr
Mędrały to wyraz gwarowy, znany już w staropolszczyźnie, także w formach menderały i mendyrały. Powstał w wyniku kontaminacji (skrzyżowania) wyrazu rodzimego mądo (mąda) anat. 'testis' [jądro] oraz wyrazu przyswojonego femurały 'gacie, spodnie, pludry' (por. łac. przymiotnik femoralis 'udowy' i rzeczownik femorale 'przepaska na uda, na biodra' z femur 1. 'udo', 2. przen. 'członek męski').
Rodzimy wyraz występował w staropolszczyźnie w obocznych postaciach r.n. mądo, l.mn. mąda oraz r.ż. mąda, l.mn. mądy, przy czym w najczęstszym użyciu była forma liczby podwójnej mądzie. Często posługiwał się nimi Jan Kochanowski.
Wyraz ma zasięg ogólnosłowiański, a jego praforma jest rekonstruowana w postaci *mond-o- 'coś okrągłego, kulistego'. Choć wyraz mądo || mąda wyszedł z użycia, to zachowały się jego formy reliktowe, m.in. w onomastyce, por. np. nazwiska Mędak, Mędała, Mędziga.
Na uwagę zasługuje też nazwa mędoweszka (mendoweszka), czyli „wesz od zwyczajnej ludzkiej płaściejsza, mnożąca się za skórą, osobliwie koło części wstydliwszych, pod pachami, czasem i w brwiach” (S. B. Linde). Skrócony wyraz menda to zarówno 'wesz', jak i pejoratywna nazwa człowieka.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego