nasamprzód i ladaco

nasamprzód i ladaco
6.02.2006
6.02.2006
Jaka jest etymologia wyrazów: nasamprzód i ladaco?
Rzeczownik ladaco znaczy 'nicpoń, ktoś niepoważny'; jest dwurodzajowy: męski lub nijaki, nieodmienny. Powstał z wyrażenia lada co. Lada to partykuła, dawniej w postaci leda 'byle', najczęściej występowała w połączeniu z zaimkami, por. lada co, lada kto, lada który, lada jaki; też z negacją: nie lada co, nie lada kto. Słowo lada, wcześniejsze leda, kontynuuje prasłowiańskie leda, złożone z dwu morfemów: le- 'tylko' (zachowanego m.in. w ale, byle, lecz) oraz -da 'niech'.
Nasamprzód, wyraz już przestarzały, wypierany przez najpierw, składa się z trzech morfemów: na + sam + przód (por. też formę dwuelementową na + przód), występuje w znaczeniu 'najpierw, na początku'. Wyraz przód, kontynuant prasłowiańskiego *perdъ, występuje w dwu funkcjach: rzeczownika o znaczeniu 'przednia część czego' oraz przysłówka o znaczeniu 'przedtem, wcześniej, na początku'. W omawianym tu nasamprzód cząstka przód ma znaczenie przysłówkowe, temporalne, oznacza pierwszeństwo w czasie. Morfem sam, kontynuant prasłowiańskiego samъ, znaczy 'bez towarzystwa, odosobniony, jeden'. A zatem nasamprzód, zgodnie ze znaczeniem etymologicznym i strukturalnym, to 'na samym początku czego; najpierw'.
Warto tu dodać, że w wyniku kontaminacji bliskoznacznych określeń nasamprzód i najpierw pojawia się najsampierw. Jest to forma niepoprawna, należy jej unikać.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego