o knysaniu i rzeczach pokrewnych

o knysaniu i rzeczach pokrewnych
22.02.2006
22.02.2006
Knysać się to po staropolsku 'włóczyć się'. A jaki będzie rzeczownik od tego czasownika, obecnie włóczęga, a po staropolsku? Podobnie włóczęgostwo dzisiaj, a po staropolsku? Pytam w kontekście Państwa opowiedzi na pytanie o knysz.
Wiesław Knyszyński
Szanowny Panie,
niełatwo jest udzielać odpowiedzi na postawione przez Pana pytanie, ponieważ ani Słownik staropolski, ani Słownik polszczyzny XVI w. nie poświadczają istnienia w dobie staropolskiej czasownika knysać się i form od niego pochodnych. Dopiero Słownik języka polskiego S.B. Lindego podaje knysać 'kołysać, wzburzać, wzruszać' wraz z informacją, że jest to słowo nie używane obecnie, i dokumentuje je następującym cytatem: „Austrami Charybdys knesana” (co odpowiada łac. agitata), pochodzącym z tłumaczenia Jakuba Żebrowskiego Przeobrażenia Owidyuszowe z 1636 r. Tę samą informację powtarza Słownik warszawski i dodaje gwarowe knysać 'rozrzucać', które ilustruje m.in. zdaniem: „Świnia nie chce jeść, tylko knysa”, oraz gwarowe i uczniowskie zarazem knysać się 'wałęsać się, włóczyć się'. Ten sam materiał zawiera Słownik gwar polskich Jana Karłowicza z 1901 r. Inne słowniki języka polskiego nie rejestrują tego czasownika. Być może dawne, gwarowe knysać (się), knesać (się) jest zapożyczeniem z czeskiego knisati (se) 'chwiać (się), kołysać (się), rozrzucać' (A. Brückner).
Słowniki nie notują rzeczowników pochodnych od tych czasowników. Teoretycznie mogłyby to być: knesak, knesarz, kneśnik, knesacz, knesuch… Wyrazy włóczęga i włóczęgostwo od XVI w. brzmiały prawie tak samo jak dzisiaj (jedynie ó było bardziej zbliżone do o, a nie identyczne z u jak to jest współcześnie). Obok słowa włóczęga (zarówno w znaczeniu czynności, włóczenia się, jak i osoby, która się włóczy) występowały: włókita (czynność i wykonawca tej czynności), wałęsa, łazęga, wagus (nawy osób). Takich ekspresywnych nazw było znaczenie więcej.
Pozdrawiam,
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego