o niebie i ziemianach

o niebie i ziemianach
2.01.2012
2.01.2012
Szanowni Państwo!
„Co poeta miał na myśli” w słowach kolędy Bóg się rodzi: „Cóż masz niebo nad ziemiany”. Co konkretnie oznacza ten werset w kontekście dalszego ciągu tej strofy. Czy ziemiany to narzędnik, czy biernik?
Z poważaniem,
Łukasz
Ażeby odpowiedzieć na pytanie, „co poeta miał na myśli”, odwołajmy się do tekstu kolędy O narodzeniu Pańskim:
Bóg się rodzi, moc truchleje,
Pan niebiosów – obnażony;
Ogień – krzepnie, blask – ciemnieje,
Ma granice – nieskończony.
Wzgardzony – okryty chwałą,
Śmiertelny – Król nad wiekami!…
A Słowo Ciałem się stało.
I mieszkało między nami.
Cóż,niebo, masz nad ziemiany?
Bóg porzucił szczęście twoje,
Wszedł między lud ukochany,
Dzieląc z nim trudy i znoje.
Nie mało cierpiał, nie mało,
Żeśmy byli winni sami.
A Słowo Ciałem się stało.
I mieszkało między nami.

Ta kolęda zawiera skondensowany wykład teologii Wcielenia, czyli istotę narodzenia Pańskiego. Po ludzku rzecz ujmując, trudno jest zrozumieć sens twierdzenia, że „Słowo stało się Ciałem”. Autor kolędy, Franciszek Karpiński, przedstawił tę teologię w poetycki sposób, posługując się metodą paradoksu, przeciwstawienia, antynomii (np. „ma granice – nieskończony”; „wzgardzony – okryty chwałą”; „śmiertelny – król na wiekami”).
W drugiej zwrotce autor kolędy szerzej wyjaśnia istotę Wcielenia. Rozpoczyna od pytania: „Cóż, niebo, masz nad ziemiany?” Staropolski frazeologizm mieć co nad kogo znaczy 'przewyższać kogo'. W czym zatem niebo przewyższa ziemię, skoro sam Bóg uniżył się i stał się człowiekiem (czyli ziemianinem), podnosząc zarazem człowieka z poziomu stworzenia do poziomu dziecka Bożego? Narodzenie Jezusa zmieniło porządek świata, zmieniła się także relacja niebo – człowiek.
Forma fleksyjna ziemiany w tym kontekście to biernik liczby mnogiej. Narzędnik miał też taką samą postać, forma późniejsza ziemianami powstała pod wpływem antologii do deklinacji żeńskiej.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego