orszelina

orszelina

19.10.2023
19.10.2023

Dzień dobry,

chciałam dopytać o pochodzenie nazwy „orszeliny”, z łacińska nazywanej Clethra (jeśli jest ono w ogóle znane; w Słowniku warszawskim w miejscu, gdzie redaktorzy zwykle podają mniej czy bardziej domniemane pochodzenie wyrazu widnieje jedynie znak zapytania).

Nazwa orszelina odnosi się do ozdobnego krzewu (łac. nazwa Clethra), pochodzącego z Ameryki Północnej i Azji. Jest to nazwa specjalistyczna (botaniczna), dotycząca rośliny stosunkowo rzadko zasadzanej i dlatego nie wszędzie i nie dla wszystkich użytkowników polszczyzny znanej. Nic też dziwnego, że większość słowników polszczyny ogólnej tej nazwy w ogóle nie uwzględnia, a w żadnym ze słowników nie podano także jej etymologii. Nazwę rejestruje po raz pierwszy tzw. Słownik warszawski z przełomu XIX i XX w. za pracami J. Rostafińskiego (1850-1928) polskiego przyrodoznawcy i florysty, który z kolei przytaczał ją za J. I. Wagą (1800-1872), autorem m.in. dzieła Flora polska (1847-1848). Te dane można wyśledzić w źródłach, ale prace botaniczne również nie podają informacji dotyczących pochodzenia nazwy. Nie pozostaje zatem nic innego jak przedstawienie propozycji tej etymologii. Słowotwórczo nazwa orszelina dzieli się wyraźnie na morfem leksykalny (rdzeń) orsz(el)- oraz morfem słowotwórczy (przyrostek) –(l)ina. Ten drugi element jest rodzimy i często występuje w nazwach roślin – por. np. dzięcielina, jarzębina, kalina, koniczyna, dębina, krzewina – ten pierwszy stanowi zagadkę etymologiczną. Jedną z możliwych propozycji interpretacyjnych jest przyjęcie, że podstawą jest fr. orge ‘jęczmień’, wym. [orsz/orż], ponieważ orszelina ma kłosowate kwiatostany, przypominające wyglądem kłosy jęczmienia bądź innych gatunków zbóż (por. tu m.in. pol. orżo ‘jęczmień’ notowane w polsko--niemiecko-francuskim słowniku A. Trotza w 1744 r.). Jest to jednak – jak się zwykle w takich wypadkach pisze – etymologia niepewna, gdyż opiera się wyłącznie na interpretacji budowy słowotwórczej nazwy, a nie uwzględnia historii przeniesienia tej rośliny i zarazem nazwy na teren ziem polskich. Niestety, tych informacji brak.

Stanisław Dubisz
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego