Wyraz pan należy do słownictwa o dawnej genezie, pierwotnie miał zasięg ograniczony do języków zachodniosłowiańskich (j. polski, czeski, słowacki, łużyckie), na tym obszarze językowo-kulturowym nastąpiło bowiem jego zapożyczenie z języków niesłowiańskich. Co do jego etymologii jest kilka teorii i każda z nich ma swoje dobre i złe strony. Stosunkowo najbardziej prawdopodobna wydaje się teoria, że jest to zapożyczenie z języków awarskich, w których (żu)pan oznaczał pierwotnie urzędnika chana awarskiego, później — już realiach Słowiańszczyzny — urzędnika grodowego (w okresie późniejszym określanego mianem kasztelana), wreszcie – w ogóle kogoś panującego, zarządzającego, mającego wysoki status społeczny. Dwie inne koncepcje łączą pochodzenie wyrazu pan ze staroindyjskim gopas ‘pastuch, stróż’ (stąd rekonstrukcja formy * gъpanъ) lub starogreckim potnia ‘pani’ (por. też staroindyjskie patni ‘pani’). W pierwszym wypadku mielibyśmy do czynienia z zapożyczeniem zewnętrznym spoza języków indoeuropejskich (język awarski należał do języków ałtajsko-tureckich), w drugim — z zapożyczeniami wewnątrzindoeuropejskimi.

Za koncepcją pierwszą wydaje się przemawiać pierwotny zasięg terytorialny wyrazu pan (Słowiańszczyzna zachodnia), ponieważ ekspansja Awarów objęła część Europy środkowej i zachodniej, trzeba jednak dodać, że współcześnie występuje on również – choć zwykle z niewielką frekwencją i określonym nacechowaniem stylistycznym — w językach wschodniosłowiańskich (rosyjski, ukraiński, białoruski), w których jest wyraźnym zapożyczeniem już z języka polskiego. Być może, że swoistą „karierę” w polszczyźnie zawdzięcza ten rzeczownik lekturze tekstów łacińskich i swoistemu bilingwizmowi polsko-łacińskiemu warstw wykształconych w okresie staropolskim i średniopolskim, w tych tekstach bowiem łac. dominus ‘pan’ miał określony status godnościowy i określoną frekwencję. W językach wschodniosłowiańskich (z wyjątkiem białoruskiego) i południowosłowiańskich w funkcji pol. pan dominują formy o genezie prasłowiańskiej typu gospod, gospodin(por. stpol. gospodzin, dzisiejsze gospodarz, gospodyni). W tych językach wyraźnie zaznaczona jest tendencja do zwracania się „per wy” (nie – „per pan”), a także – i to jest zjawisko najnowsze – „per ty”, co z pewnością należy łączyć z wpływami języka angielskiego.