pośledni i ostatni

pośledni i ostatni
18.11.2010
18.11.2010
Moje pytanie dotyczy etymologii i zmian znaczeniowych słowa pośledni, które w języku polskim występuje znacznie rzadziej niż w innych językach słowiańskich i znaczy 'gorszy', podczas gdy w pozostałych: 'ostatni'. Na kiedy datuje się tę zmianę semantyczną? Jest to słowo wykształcone w języku polskim na bazie rdzenia prasłowiańskiego czy zapożyczone z innego języka słowiańskiego? I wreszcie skąd pochodzi słowo ostatni, które – zdaje się – wyparło przymiotnik pośledni?
Przymiotnik pośledni został utworzony od wyrażenia przyimkowego *po slědě (czyli po śladzie), znaczył ‘na końcu, z tyłu’. Ma zasięg ogólnosłowiański. W języku polskim jest poświadczony już od XIV w., najpierw w pierwotnym, etymologicznym znaczeniu ‘będący na końcu, ostatni, późniejszy’, np. w pośledni wtorek, poślednie koła, poślednie nogi wołowe. Od XVI w. datuje się przesunięcie znaczeniowe od pośledni ‘ostatni, będący na końcu’ do pośledni ‘gorszy, lichy’, np. poślednie miejsce, poślednie wino. Od XIX w. wyraz używany rzadko, obecny bardziej w gwarach niż w języku literackim (por. też pochodne poślad, pośledzić).
Ostatni, dawniej też ostatny, to przymiotnik pochodny od czasownika *obstati ‘pozostać’, por. dawne ostać, ostanę, ostańcie.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego