rok i lato
Czy pomiędzy liczbą mnogą od słowa rok a nazwą pory roku lato istnieje jakiś związek etymologiczny? Bo takie skojarzenie powstało w mojej głowie po przeczytaniu Winnetou Karola Maya: tam Indianie używali konstrukcji „Coś się wydarzyło pięć zim temu”. Czy w naszym, polskim języku przypadkiem nie używamy identycznej konstrukcji, tyle że z inną porą roku, zamiast zimy – lato?
Pozdrawiam serdecznie.
8.01.2010
8.01.2010
Dzień Dobry Państwu!Czy pomiędzy liczbą mnogą od słowa rok a nazwą pory roku lato istnieje jakiś związek etymologiczny? Bo takie skojarzenie powstało w mojej głowie po przeczytaniu Winnetou Karola Maya: tam Indianie używali konstrukcji „Coś się wydarzyło pięć zim temu”. Czy w naszym, polskim języku przypadkiem nie używamy identycznej konstrukcji, tyle że z inną porą roku, zamiast zimy – lato?
Pozdrawiam serdecznie.
Wyrazy rok i lato nie są ze sobą spokrewnione etymologicznie. Pierwotnie nie łączyły się też znaczeniowo.
Rzeczownik rok etymologicznie wiązał się z czasownikiem rzec i ogólnie znaczył 'to, co zostało rzeczone' por. np. wyrzec – wyrok). Miał pełny paradygmat odmiany: lp. (jeden) rok – lm. (trzy) roki. W dobie staropolskiej oznaczał najpierw ‘ustny pozew sądowy’, później ‘termin sądowy’ (a w lm. posiedzenia sądu, kadencja sądowa’), następnie ‘okres 12 miesięcy’ (czyli ‘czas między posiedzeniami sądu’).
Natomiast lato (również stary wyraz prasłowiański) oznaczał w polszczyźnie przede wszystkim ‘ciepłą porę roku’, ale w lm. lata ‘okresy 12 miesięcy’. Ostatecznie ukształtował się supletywny model odmiany lp. rok – lm. lata.
Wydaje mi się, że nazwa każdej pory roku użyta w lm. zmienia swoje znaczenie i może pełnić funkcję nazwy całego roku, por. np. „Miałem wtedy dwadzieścia sześć zim […]” (Słownik języka polskiego por red. W. Doroszewskiego, t. X, s. 1109); por. też fraz. liczyć sobie tyle a tyle wiosen ‘mieć tyle a tyle lat’.
Rzeczownik rok etymologicznie wiązał się z czasownikiem rzec i ogólnie znaczył 'to, co zostało rzeczone' por. np. wyrzec – wyrok). Miał pełny paradygmat odmiany: lp. (jeden) rok – lm. (trzy) roki. W dobie staropolskiej oznaczał najpierw ‘ustny pozew sądowy’, później ‘termin sądowy’ (a w lm. posiedzenia sądu, kadencja sądowa’), następnie ‘okres 12 miesięcy’ (czyli ‘czas między posiedzeniami sądu’).
Natomiast lato (również stary wyraz prasłowiański) oznaczał w polszczyźnie przede wszystkim ‘ciepłą porę roku’, ale w lm. lata ‘okresy 12 miesięcy’. Ostatecznie ukształtował się supletywny model odmiany lp. rok – lm. lata.
Wydaje mi się, że nazwa każdej pory roku użyta w lm. zmienia swoje znaczenie i może pełnić funkcję nazwy całego roku, por. np. „Miałem wtedy dwadzieścia sześć zim […]” (Słownik języka polskiego por red. W. Doroszewskiego, t. X, s. 1109); por. też fraz. liczyć sobie tyle a tyle wiosen ‘mieć tyle a tyle lat’.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
