rozpuszczony jak dziadowski bicz

rozpuszczony jak dziadowski bicz

25.11.2023
25.11.2023

Szanowni Państwo,

jaka jest etymologia związku frazeologicznego „rozpuszczony jak dziadowski bicz”? Wikipedia twierdzi (jednak bez podania źródła), że pierwotnie mógł odnosić się on do Biecza i brzmieć „rozpuszczony jak dziad biecki”. Czy literatura przedmiotu to potwierdza?

Nie sądzę, by wywodzenie frazeologizmu rozpuszczony jak dziadowski bicz od wyrażenia rozpuszczony jak dziad biecki oparło się krytyce naukowej. Poza sporadycznymi interpretacjami (Orgelbrand, Wikipedia) literatura nie potwierdza takiej interpretacji, a odległość znaczeniowa dziada bieckiego od bicza dziadowskiego wręcz ją uniemożliwia. Wydaje się, że pierwotnie chodziło tu o bicze, w które wyposażali się wędrowni dziadowie (oprócz jeżowych skórek), by móc bronić się przed napastującymi ich psami, a może i ludźmi. Jedno z dawnych znaczeń czasownika rozpuścić (się) to ’rozluźniać, rozplatać, rozwijać’ zatem pierwotnie rozpuszczony dziadowski bicz to dosłownie bicz, który jest w użytku, który smaga napastników. Wtórnie zachodzą tu procesy metaforyzacji znaczenia czasownika rozpuszczać się – rozpuścić się, który zaczyna znaczyć ‘stawać (stać) się samowolnym, nie podlegać ogólnie przyjętym zasadom, wyłamywać się z dyscypliny’ i w związku z tym połączenie wyrazowe rozpuszczony jak dziadowski bicz również się metaforyzuje (= staje się frazeologizmem), nabierając znaczenia ‘o kimś, kto jest krnąbrny, nieposłuszny, niezdyscyplinowany, nie respektuje ogólnie przyjętych zasad’. A że wędrowni dziadowie tacy właśnie byli, to tylko pomogło to w ustabilizowaniu się tego związku wyrazowego.

Stanisław Dubisz
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego