rzeczułka
Dzień dobry,
w sztuce I.Witkiewicza „Szewcy” użyto słowa „rzeczułki” w objaśnieniu, w notatce na dole - w znaczeniu zdrobnienia od rzeczy. W słownikach internetowych znajduję jedynie powiązanie tego wyrazu z wyrazem „rzeka”. Czy zatem poprawne jest wciąż stosowanie na co dzień słowa „rzeczułki” w znaczeniu zdrobnienia od rzeczy? A może to już archaizm? Bardzo mi się to słowo podoba i mam ochotę je popularyzować. Proszę uprzejmie o odpowiedź.
Z poważaniem
Anna
Rzeczownik rzeczułka w znaczeniu ‘mała rzecz’ jest neologizmem semantycznym Witkacego. Należy do idiostylu (stylu osobniczego) S.I. Witkiewicza. W Szewcach możemy spotkać bardzo wiele różnego typu neologizmów (por. np. gnizda, maść, pludra, sturba). Są one jedną z najbardziej charakterystycznych cech warstwy językowej tego dramatu. Autor miał prawo do tego rodzaju innowacji. Nie podlegają one ocenie w kategoriach poprawności językowej.
Natomiast w odmianie ogólnej polszczyzny wyraz rzeczułka oznaczał i oznacza nadal ‘małą rzekę’, por. np. fragment ballady To lubię A. Mickiewicza (Wilno 1822):
Spójrzyj, Marylo, gdzie się kończą gaje,
W prawo łóz gęsty zarostek,
W lewo się piękna dolina podaje,
Przodem rzeczułka i mostek.
Rzeczownik rzeczułka został urobiony za pomocą mającego dość małą frekwencję w polszczyźnie przyrostka -ułka. Tworzy on zasadniczo zdrobnienia drugiego stopnia rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych na -a, przy czym w toku przekształceń słowotwórczych dochodzi do wymiany głoskowej [k] do [cz] w zakończeniu tematu, por. beka → beczka → beczułka; rzeka → rzeczka → rzeczułka. Formantu -ułka nie można dodać do podstawy rzecz-∅. Nie zrobił tego również autor Szewców. S.I. Witkiewicz skorzystał z istniejącej w zasobie leksykalnym polszczyzny formy rzeczułka i nadał jej – na zasadzie asocjacji brzmieniowej – nowe znaczenie.
Czy wyrazem rzeczułka w znaczeniu ‘mała rzecz’ można się posługiwać we współczesnej polszczyźnie? Tak, przy czym można to robić na tej samej zasadzie, na jakiej uczynił to autor Szewców, tzn. należy traktować owo znaczenie jako element idiolektu (języka osobniczego). Neosemantyzm należy umieszczać w takim kontekście zdaniowym lub sytuacyjnym, aby jego nowe znaczenie było dla odbiorców od razu czytelne. Można śmiało brać przykład z autora Szewców, ponieważ wprowadził on neologizm w taki sposób, że nie mamy wątpliwości, co do jego znaczenia, por.
KSIĘŻNA
Załatwiłam sprawuneczki. Wszystkie intymne rzeczułki mam tu w woreczku, ze szminką i innymi rupiećkami.
