szmondak

szmondak
12.04.2013
12.04.2013
Jaka jest etymologia wyrazu szmondak?
Slangowe i wulgarne słowo szmondak/śmondak, które zaczyna wchodzić do języka potocznego i używane jest na określenie ‘człowieka niewiele wartego’ (najbliższy synonim to ‘dupek’ lub ‘kutas’), jest jidyszyzmem o wyraźnie obscenicznej konotacji, choć nie do końca jasnej etymologii. Najnowszy dwujęzyczny słownik jidysz-francuski (Niborski/Vajsbrot 2002) odnotowuje wyraz שמאָנדאק /šmondak/ dokładnie w tym samym brzmieniu jak w polszczyźnie i podaje jego znaczenie, poprzedzając tę informację znacznikiem vulg. („wulgarne” ), jako franc. connard, co najlepiej oddaje swojski – pardon le mot – ‘skurwysyn’. Taka dosadna interpretacja pochodzenia tego wyrazu znajduje swoje uzasadnienie w tezaurusie języka jidysz (Stutchkoff 1956), gdzie odnotowano słowo šmonde jako jedno z najbardziej wulgarnych określeń żeńskiego organu płciowego. Na temat etymologii i metaforyki tego określenia można jedynie spekulować: być może chodzi tu to kontaminację hebr. שמן /šemen/ ‘tłuszcz, tłusty’ ze slawizmem niem. Schmand/Schmant, przejętego do jid. jako שמאַנט /šmant/, a za pośrednictwem czeskiego spokrewnionego z naszą polską śmietaną. Resztę pozostawiam wyobraźni czytelników.
Wyraz szmondak wraz z oboczną formą śmondak (por. powyżej analogiczne Schmand ‘śmietana’) do polszczyzny przeszedł prawdopodobnie z gwary złodziejskiej, gdzie oznaczał „złodzieja kradnącego rzeczy małej wartości” (Klemens Stępień, Słownik tajemnych gwar przestępczych, 1993), a więc marnego, nie budzącego respektu złodziejaszka. Rozszerzenie znaczenia na dowolną osobę udającą „ważniaka”, a w gruncie rzeczy tchórzliwą i niewiele wartą byłoby w tym przypadku zrozumiałym zabiegiem semantyczno-leksykalnym.
Ewa Geller, prof., Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego