sztȅrk

sztȅrk

3.07.2024
3.07.2024

Dzień dobry.

Chciałem zapytać o etymologię kaszubskiego sztërk «moment, chwila». Leon Biskupski porównał to słowo do polskiego sterk, start, stroka «pas/smuga/strefa odmiennego koloru», «galon, listwa szlak, obłoga», «szew dla ozdoby», i litewskiego strakùs «spieszny», które, według Wojciecha Smoczyńskiego, ostatecznie pochodzi z wykrzyknienia. Lorentz wymienia także słowińskie sztërk «czas, moment» oraz sztrejk «linia, pasek», «czas, chwila», co chyba łączyłoby te pomorskie słowa z prasł. *stroka «linia, pasek», które z kolei jest łączone z łotewskim stracis «moment», czy może jest to jednak słowo pochodzenia niemieckiego?

Kaszubski wyraz sztȅrk ‘chwila, moment’ ma – moim zdaniem - etymologię niejasną i niepewną. Z jednej strony może być zestawiany z kaszubskim sztreka ‘szlak’, ze słowińskim sztrejk ‘linia, pasek’, borowiackim sztrek ‘niezaorany kawalek pola’ lub sztroka ‘boczna droga’ wreszcie ze śląskim sztreka‘droga, wyrobisko, chodnik’, które bez wątpienia za podstawę etymologiczną mają niemiecką formę Strecke‘przestrzeń, szlak, droga’, problem jednak polega na tym, że mamy tu – co prawda - do czynienia z podobieństwem formalnym (fonetycznym), ale nie znajdujemy związku znaczeniowego między wyrazem o znaczeniu ‘chwila’, a wyrazami mającymi znaczenie ‘droga’. Podobnie ze względów znaczeniowych nie wytrzymuje krytyki zestawienie tego kaszubizmu ze staropolskim stark, sterk, sztyrk ‘zawada, przeszkoda. coś wystającego’ (zob. Słownik języka polskiego S.B. Lindego) lub sterk, start, stroka ‘pas, smuga, listwa, szlak’ czy też prasłowiańskim * stroka ‘linia, pasek’. Zaczeniowo i formalnie zasadne jest porównywanie kaszubskiej formy sztȅrk ‘chwila, moment’ ze słowińskim sztȅrk ‘czas, moment’ oraz słowińskim sztrejk ‘czas, chwila’, ponieważ w sąsiadujących pierwotnie dialektach geneza tych określeń jest najprawdopodobniej wspólna, zachodzi jednak pytanie jaka jest ich podstawa etymologiczna. Podobnie znaczeniowo zasadne jest zestawianie tych „pomorzyzmów” z litewskim strakus ‘spieszny’ czy łotewskim stracis ‘moment’, ale to również nie daje odpowiedzi na zasadnicze pytanie o ich genezę. Geograficzny zasięg występowania tych form pozwala na ostrożną hipotezę o wpływie języka niemieckiego, ale – jak dotąd – brak na to konkretnego dowodu materialnego.

Stanisław Dubisz
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego