twór, otwór, potwór

twór, otwór, potwór
16.10.2007
16.10.2007
Uprzejmie prosze o wyjaśnienie etymologii słów twór, potwór, otwór, twarz.
Dziękuję z góry i pozdrawiam.
G. Knyś
Wymienione wyrazy są ze sobą etymologicznie spokrewnione, ale to pokrewieństwo było widoczne w poprzedniej epoce językowej, tzn. w języku prasłowiańskim (istniejącym mniej więcej w okresie VI w. przed Chr. – VI w po Chr.). We współczesnym języku polskim uległo niemal całkowitemu zatarciu. Pochodzenie tych wyrazów najprościej można przedstawić tak.
W języku prasłowiańskim była para czasowników tworzyć – twarzać, które miały też formy prefiksalne: potworzyć – potwarzać, przetworzyć – przetwarzać, stworzyć – stwarzać, utworzyć – utwarzać, wytworzyć – wytwarzać. (Dla ułatwienia podaję ich współczesne, a nie prasłowiańskie postaci). Od niektórych spośród tych czasowników w wyniku tzw. derywacji wstecznej, czyli ucięcia zakończenia czasownikowego, powstały odpowiednie rzeczowniki, stąd twór, twarz, potwór, potwarz, przetwór, stwór, utwór, wytwór. Każdy wyraz ma w języku polskim swoją historię, np. twarz to pierwotnie ‘stworzenie, wytwór, dzieło’ (tzn. rezultat czynności – twarzać), następnie ‘osoba’, wreszcie ‘oblicze’. Dokładniejsze informacje na ten temat można znaleźć m.in. w Słowniku etymologicznym języka polskiego PWN lub w Słowniku szkolnym. Etymologia WSiP, oba mojego autorstwa.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
  1. 16.10.2007
    Przede wszytkim serdecznie dziękuję za odpowiedź! nie mogę jednak się oprzeć dalszemu indagowaniu (jako osobnik zarażony językoznawstwem – KUL filologia angielska, „stadko\'\' prof. Gussmana), gdyż primo mam podejrzenie, że występuje tu związek z pie. rdzeniem widocznym dzisiaj w słowie wiercić lub angielskim (Old Saxon dokładniej) weorthan \'tworzyć\' – w*r*t, a secundo podejrzewam że w polskich słownikach etymologicznych (w jednym już sprawdzałem) etymologia sięga tylko do języka proto-słowiańskiego, a nie głębiej. A ja jestem właśnie sczególnie zaintereowany rodowodem praindoeuropejskim. Jeśli więc miała by Pani jakieś dodatkowe uwagi i/lub informcje dot. ww. słów byłbym bardzo wdzięczny.
    Z poważaniem i wyrazami wdzięczności
    G. Knyś
  2. 16.10.2007
    Szanowny Panie,
    Bardzo mi się podoba Pańska dociekliwość i natychmiast z radością odpowiadam. Praindoeuropejską postać etymonu wymienionych wyrazów rekonstruuje się w formie *tuer ‘tworzyć, budować, formować’. Natomiast polski czasownik wiercić kontynuuje pie. etymon *uert- ‘kręcić, obracać’.
    Krystyna Długosz-Kurczabowa, Uniwersytet Warszawski
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego