Relacje grafem–fonem (a nie litera–głoska), tzn. ustalenie, jaki znak graficzny reprezentuje określony dźwięk języka, mają charakter umowy społecznej. I to właściwie mogłoby wystarczyć za odpowiedź na postawione pytanie. Oczywiście, zjawisko ma również swoje podłoże historyczne. Przedstawmy je pokrótce.

Polski alfabet narodowy oparty został na alfabecie łacińskim. Wśród przejętych z łaciny 21 znaków było v (powstałe z greckiego ipsylon), nie było natomiast w. Grafem w pojawił się w drukarstwie europejskim dopiero około XV w. (wcześniej używano dwuznaku vv lub uu, stąd angielska nazwa double-u, dosł. ‘podwojone u’).

W okresie staropolskim (XII–XV w.), kiedy rodzima ortografia zaczęła się dopiero tworzyć, grafem v służył zarówno do oznaczania fonemu /u/, jak i /v/, por. np. trvdnem, vczil (= uczył), Bogvmil (= Bogumił), Vsemir, vmoch (= w moc). Znak w pojawił się w pisowni doby średniopolskiej, przy czym stosowano go tylko w środku wyrazu (gdzie oznaczał fonem /v/) i na końcu wyrazu (gdzie oznaczał fonem /v́/), np. nieuſtawyczny, mów, żóraw (wówczas wyraz ten pisano z ó). Na początku wyrazu nadal stosowano v, por. np. vezwał, vola, vini. Nadal również używano v na początku wyrazu na oznaczenie /u/, por. np. vmie, vczeń. Z kolei w środku wyrazu posługiwano się znakiem u, por. np. nieumiejętny, nieuſtawyczny. W dobie średniopolskiej pojawiło się także pierwsze rozróżnienie ortograficzne między l (= /l/) a ł (= /w/), por. vola, ale, pocął.

Z czasem pisownia ustabilizowała się nieco i zaczęto konsekwentnie stosować w na oznaczenie fonemu /v/, ł na oznaczenie /w/ i u na oznaczenie /u/. I tak zostało do dziś.

Na koniec należy zaznaczyć, że współcześnie kilkanaście języków wykorzystuje w w swojej ortografii: polski, angielski, niemiecki, dolnoniemiecki, niderlandzki, fryzyjski, walijski, kornijski, bretoński, waloński, kaszubski i łużycki. W języku angielskim grafem ten oznacza fonem spółgłoskowy półotwarty wargowo-miękkopodniebienny /w/, np. weather (= /ˈwεðǝɹ/), w niemieckim, polskim i kaszubskim – fonem spółgłoskowy szczelinowy wargowo-zębowy dźwięczny [v], np. niem. Wein (= /vaɪn/), pol. woda (= /ˈvɔda/).