wypowiedzieć
Szanowni Językoznawcy,
dlaczego czasownik „wypowiedzieć” może mieć znaczenie ‘zaczynać’ (w połączeniu z wojną) oraz ‘kończyć’ (w połączeniu z umową, gościną)? Jaka jest geneza tej rozbieżności? Słownik S.B. Lindego rejestruje nawet połączenie „wypowiedzieć pokój”, które ma takie samo znaczenie co „wypowiedzieć wojnę”. (To połączenie zawiera też WSJP PAN, ale w znaczeniu pokoju jako przedmiotu umowy, zatem znowu – ‘kończyć’).
Z poważaniem i pozdrowieniami
J.J.
Wypowiedzieć wojnę jest typowym zestawieniem terminologicznym (stałym związkiem wyrazowym o utrwalonym w danym obszarze wiedzy znaczeniu). Wypowiedzenie wojny, inaczej deklaracja wojny, to performatywny akt słowny lub podpisanie dokumentu przez upoważnionego przedstawiciela rządu. Deklaracja wojny jest równoznaczna z powstaniem stanu wojny między dwoma państwami lub ich większą liczbą. W tej konstrukcji leksykalnej czasownik wypowiedzieć występuje w swoim podstawowym znaczeniu ‘oznajmiania czegoś słowami’.
Ale czasownik wypowiedzieć może także wystąpić w bardziej wyspecjalizowanym znaczeniu niż ‘wyrażanie, oznajmianie słowami’. Może oznaczać rozwiązanie umowy dotyczącej tego, co nazywa następujący wyraz, por. np. wypowiedzieć mieszkanie, pokój, miejsce; pracę, warunki pracy; dzierżawę, najem, pełnomocnictwo, udziały (w spółce); służbę; układ, umowę.
