Siwa, Śiwa, Sziwa

Siwa, Śiwa, Sziwa
27.02.2017
27.02.2017
Dlaczego w języku pisanym, w odniesieniu do nazewnictwa dotyczącego Indii, używa się dość dziwnie wyglądających zasad pisowni, jak np. bóstwo Śiwa (nie Siwa), władca Aśoka (nie Asioka) czy miasto Ćennaj (a nie Ciennaj)? To tak jakby napisać śarka zamiast siarka, czy Śemianowice zamiast Siemianowice. Skąd taka dziwna reguła?
Jeśli chodzi o nazwę jednego z najistotniejszych dewów w hinduizmie (trójca Brahma, Wisznu, Śiwa), to Nowy słownik ortograficzny PWN wraz z zasadami pisowni i interpunkcji (red. E. Polański, Warszawa 1996, s. 711, wyd. 1) podawał wyłącznie zapis Siwa. Było to powtórzenie zalecenia normatywnego zawartego w Słowniku ortograficznym języka polskiego wraz z zasadami pisowni i interpunkcji PWN pod red. M. Szymczaka (Warszawa 1992, s. 727, wyd. 15). W nowym słowniku nie uwzględniono jeszcze obowiązujących od 1994 roku (z inicjatywy prof. Marii Krzysztofa Byrskiego) nowych reguł transliteracji i transkrypcji spolszczonej, zgodnie z którymi głoskę oddawaną w devanāgarī jako श należy zapisywać „miękko” niezależnie od tego, czy znajduje się przed spółgłoską (np. aśrama, aśrita, śloka, adarśa, śwasa), czy przed samogłoską (np. Aśoka, Śiwa, Śiśupala, Śakti, Adi Śankara). Argumentowano to tym, że choć pozostaje to niezgodne z regułami ortografii, to jednak taki niejako redundantny zapis od razu pokazuje, iż sylabę si wymawia się miękko [śi], a nie twardo [s-i] jak w wyrazach sinus, sinologia czy sigma. Nową transkrypcję spolszczoną zaczęły stosować od końca lat 90. wydawnictwa naukowe, w tym PWN. Dlatego Wielki słownik ortograficzny języka polskiego z zasadami pisowni i interpunkcji PWN (red. E. Polański, Warszawa 2003) wprowadził hasło Śiwa -wie, -; zob. Sziwa (s. 795), przy haśle Sziwa (s. 788) nie odsyłając jednak zainteresowanych do Śiwa. Pozostawiono też pisownię Siwa (s. 738) z odesłaniem do Sziwa (dlaczego także nie do Śiwa?). Do dzisiaj w Wielkim słowniku ortograficznym języka polskiego (Warszawa 2016, s. 1056) podawane są hasła Siwa, Śiwa i Sziwa.
Oboczny zapis spółgłoski miękkiej sia/śa/sza (pamiętajmy o tym, że owo śa jest lekko zbliżone do sza…) spowodowany jest tym, że współcześnie wciąż konkurują ze sobą obydwa systemy spolszczania omawianej nazwy własnej: system twardy, starszy, unormowany przez prof. E. Słuszkiewicza i prof. T. Pobożniaka, stosowany w kręgach akademickich i przez część indologów warszawskich, oraz system miękki, zaproponowany – jak wspomniałem – przez prof. M.K. Byrskiego.
Maciej Malinowski, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego