lewoskręt i prawoskręt
– że nie ma drogi w prawo?
– że jest droga, lecz jest zakaz skrętu?
– że jest droga, wolno skręcić, ale nie ma wybudowanego prawoskrętu – pasa?
I czy prawoskręt jako manewr jest wystarczająco obecny w użyciu, by znaleźć się w słownikach?
22.05.2006
22.05.2006
„GDDK zleci przebudowę skrzyżowania i wykonanie lewoskrętu’’. To chyba nowe znaczenie słowa, dotychczas lewoskręt był manewrem, i to głównie zakazywanym. W Internecie piszą też o prawoskrętach, wprowadzanych i przebudowywanych. Co jednak oznacza „brak prawoskrętu’’: – że nie ma drogi w prawo?
– że jest droga, lecz jest zakaz skrętu?
– że jest droga, wolno skręcić, ale nie ma wybudowanego prawoskrętu – pasa?
I czy prawoskręt jako manewr jest wystarczająco obecny w użyciu, by znaleźć się w słownikach?
Przyznam szczerze, że znaczenia słów lewoskręt i prawoskręt są dla mnie jako użytkownika języka polskiego równie tajemnicze jak jazda na półsprzęgle i przełączka. To wyrazy środowiskowe, profesjonalizmy, które są zrozumiałe dla kierowców, drogowców i administracji.
Jeśli „nie ma prawoskrętu’’, to może to znaczyć, że jest droga, ale nie wolno w nią skręcać (na sesji Rady Gminy Wilkowice mówiono, że „likwiduje się prawoskręt w stronę Szczyrku /był to prawoskręt awaryjny/. Likwidacja prawoskrętu była następstwem negatywnej opinii Policji’’, a w Szczecinie podobno „zniknie prawoskręt z Derdowskiego w Ku Słońcu’’). Może jednak chodzić o pas ruchu, o który poszerzane jest już istniejące skrzyżowanie („zajdzie konieczność wykupu gruntu pod prawoskręt’’).
W Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego jest lewoskręt, zdefiniowany jako ‘skręt w lewo’, z cytatem: „W skrzyżowaniu Trasy W-Z z ul. Nowotki, ze względu na znaczenie tego węzła w układzie miasta, bardzo istotną sprawą jest właściwe rozwiązanie lewoskrętów’’. W Słowniku języka polskiego PWN definicja jest taka sama, dodano kwalifikator środ. (środowiskowe), a cytat brzmi: „Zakaz lewoskrętu’’. Pierwszy słownik opisuje więc chyba pas ruchu, część jezdni, drugi – manewr.
Wydaje się, że współcześnie ‘manewr’ występuje rzadziej, choć znajdujemy w Sieci informacje, że „jadący od strony ronda oplem vectra mieszkaniec gminy Sierpiec podczas lewoskrętu do stacji paliw nie ustąpił pierwszeństwa przejazdu jadącemu prawidłowo z naprzeciwka fordowi fiesta’’, a w Poznaniu „nieroztropny kierowca Opla Vectry jadąc ul. Winogrady od strony Przełajowej nagle wykonał prawoskręt w ul. Zagrodniczą’’.
Według informacji uzyskanej od specjalistki z dziedziny inżynierii drogowej z Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie prawoskręt i lewoskręt oraz jazda na wprost to „relacje na skrzyżowaniu’’, przy czym interesujące nas wyrazy uznawane są za potoczne.
Ocena normatywna prawoskrętu i lewoskrętu może być uzależniana od interpretacji ich budowy słowotwórczej. Jeśli się je uzna za rzeczowniki odprzymiotnikowe (od zadomowionych w polszczyźnie prawoskrętny i lewoskrętny), będą łatwiejsze do zaakceptowania, niż gdyby je zinterpretowano jako złożenia, zbudowane jak nielubiana przez purystów kartofelzupa. W każdym razie, ponieważ te wyrazy są używane, a środowisko kierowców i drogowców liczy wiele milionów użytkowników języka polskiego, współczesne słowniki powinny notować i równorzędnie traktować i lewoskręt, i prawoskręt.
Jeśli „nie ma prawoskrętu’’, to może to znaczyć, że jest droga, ale nie wolno w nią skręcać (na sesji Rady Gminy Wilkowice mówiono, że „likwiduje się prawoskręt w stronę Szczyrku /był to prawoskręt awaryjny/. Likwidacja prawoskrętu była następstwem negatywnej opinii Policji’’, a w Szczecinie podobno „zniknie prawoskręt z Derdowskiego w Ku Słońcu’’). Może jednak chodzić o pas ruchu, o który poszerzane jest już istniejące skrzyżowanie („zajdzie konieczność wykupu gruntu pod prawoskręt’’).
W Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego jest lewoskręt, zdefiniowany jako ‘skręt w lewo’, z cytatem: „W skrzyżowaniu Trasy W-Z z ul. Nowotki, ze względu na znaczenie tego węzła w układzie miasta, bardzo istotną sprawą jest właściwe rozwiązanie lewoskrętów’’. W Słowniku języka polskiego PWN definicja jest taka sama, dodano kwalifikator środ. (środowiskowe), a cytat brzmi: „Zakaz lewoskrętu’’. Pierwszy słownik opisuje więc chyba pas ruchu, część jezdni, drugi – manewr.
Wydaje się, że współcześnie ‘manewr’ występuje rzadziej, choć znajdujemy w Sieci informacje, że „jadący od strony ronda oplem vectra mieszkaniec gminy Sierpiec podczas lewoskrętu do stacji paliw nie ustąpił pierwszeństwa przejazdu jadącemu prawidłowo z naprzeciwka fordowi fiesta’’, a w Poznaniu „nieroztropny kierowca Opla Vectry jadąc ul. Winogrady od strony Przełajowej nagle wykonał prawoskręt w ul. Zagrodniczą’’.
Według informacji uzyskanej od specjalistki z dziedziny inżynierii drogowej z Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie prawoskręt i lewoskręt oraz jazda na wprost to „relacje na skrzyżowaniu’’, przy czym interesujące nas wyrazy uznawane są za potoczne.
Ocena normatywna prawoskrętu i lewoskrętu może być uzależniana od interpretacji ich budowy słowotwórczej. Jeśli się je uzna za rzeczowniki odprzymiotnikowe (od zadomowionych w polszczyźnie prawoskrętny i lewoskrętny), będą łatwiejsze do zaakceptowania, niż gdyby je zinterpretowano jako złożenia, zbudowane jak nielubiana przez purystów kartofelzupa. W każdym razie, ponieważ te wyrazy są używane, a środowisko kierowców i drogowców liczy wiele milionów użytkowników języka polskiego, współczesne słowniki powinny notować i równorzędnie traktować i lewoskręt, i prawoskręt.
Artur Czesak, IJP PAN, Kraków
