Sztuką jest użyć takiego wyrazu, którego nie ma, w taki sposób, że niemal przekonująco coś sugeruje, ale ująć w słowa tego nie można. Krótko mówiąc, nie wiadomo, co znaczą kierdasić i gwajdlić.

W „Szewcach’’ cytowanych wyżej słów użył Sajetan Tempe, a bezprzedrostkowe gwajdlić znajdujemy w wypowiedzi Czeladnika II: „Przyklapnąć toto – o tak – zaklep – szyj – prać – gwazdrać – gwajdlić…’’.

Jeśli wyobraźnia odbiorcy mówi mu, że krytykowani, bezmyślni pyknicy gwajdlą i kierdaszą w łóżkach przed pójściem spać, może on pomyśleć o relacjach seksualnych, ale pewności nie ma i chyba nie będzie. Żaden znany mi słownik słów takich nie zawiera. Skoro jednak zaistniały w powszechnie czytanym utworze, możemy spróbować poszukać jakichś skojarzeń i analogii, także w gwarach, zwłaszcza podhalańskiej, znanej Witkacemu od najmłodszych lat. Jakie sekwencje (bezmyślnie?) wykonywanych czynności mogą nazywać?

Ciekawy w pogwajdlić jest fonetyczny zbieg głosek -jd-, istniejący w wielu gwarowych polskich czasownikach ekspresywnych, np. blajdać, chajdrać, drajdolić, dziajdać, glajdać, grajdać i in. Nie unieważniając tego tropu, pomyślmy chwilę o gwazdrać, które łączy z gwajdlić początek wyrazu. Znaczenia rdzenia gwazd-, wzmacnianego przez chyba ekspresywne -r-, które możemy wywieść z ułomków zanotowanych przez zbieraczy gwar, to: ‘źle wykonywać pracę, partaczyć’, ‘bić, tłuc’ oraz ‘brudzić się, babrać’. To oczywiście może się kojarzyć z wieloznacznym wulgarnym czasownikiem pierd…, nazywającym złe i długotrwałe wykonywanie jakiejś roboty oraz – oczywiście – czynności seksualne. W „Szewcach’’ zaś gwazdrać to ‘lekceważyć’ również ‘postponować aktem defekacji’, por.: „Pluję na nią, gwazdram!’’; „zagwazdrane symbolizmy’’; „Witkacy, ten zakopiański zagwazdraniec’’; „zagwazdrany koniec’’.

Ale może pogwajdlić to na przykład zupełnie niewinne pogwarzyć? Dosadność, podobieństwa fonetyczne i słowotwórcze sprawiają, że jeśli się chce, można w tych „indywidualizmach artystycznych’’, jak określiła je prof. Renata Przybylska, usłyszeć echo gwary podhalańskiej. Czysto brzmieniowa zbieżność występuje między po-kierd-asić a szeroko znanym góralskim kierdel (kerdel, kyrdel) ‘stado’. Warte rozważenia w tym kontekście wydają się też kierendać sie ‘chwiać się’ i kiernoz ‘knur’, a zwłaszcza kiernozić sie ‘przewracać się po czymś, skakać, hulać’ (za słownikiem prof. S. A. Hodorowicza).

Skoro mamy poszukać znaczeń nie całkiem przyzwoitych, to należy zwrócić uwagę na podobieństwo kontekstu, ciągu czynności oraz budowy słowotwórczej (czasowniki z przedrostkiem po-, który tu wnosi znaczenia ‘przez jakiś czas, w pewnym nasileniu’). Atrakcyjność brzmieniowa -gwajd- i kierd- może faktycznie nasuwać skojarzenia z również ciekawymi fonetycznie eufemistycznymi, przenośnymi i okazjonalnymi pobaraszkować, pobłaznować, pochędożyć, pochyrać, pociupciać, pokłębić się, które „Słownik seksualizmów polskich’’ definiuje jako „〈stos. płc. heteroseks.〉’’.

Porada opublikowana: 27.09.2014