Ale blama!

Ale blama!

13.04.2024
13.04.2024

W mowie potocznej na Górnym Śląsku słyszy się niekiedy: „Ale blama!” w znaczeniu „Ale wtopa!”. Czy to pochodna blamażu? Skąd takie skrócenie? Dziękuję za odpowiedź.

Trudno jednoznacznie wyjaśnić przyczynę owego ucięcia. Być może użytkownikom gwary śląskiej chodziło o to, by pozbawić omawiane tu zapożyczenie części zakończenia, które – skądinąd nieprawdziwie – sugeruje, że pochodzi ono z języka francuskiego (por. np. fr. bagage → pol. bagaż, fr. bandage → pol. bandaż). Tymczasem blamaż jest – mimo swego francuskiego „wyglądu” – zapożyczeniem z języka niemieckiego (por. die Blamage), w którym oznacza ‘kompromitację, ośmieszenie się’ i tworzy rodzinę słowotwórczą z wyrazem blamieren ‘ośmieszać’. W znaczeniach tych oba leksemy nie mają swoich formalnych odpowiedników we francuszczyźnie (francuski bezokolicznikiem blâmer oznacza ‘obwiniać, ganić, krytykować’).

Można też wyobrazić sobie inny powód omawianego tu ucięcia. Otóż w niemczyźnie die Blamage jest wyrazem rodzaju żeńskiego. Tymczasem po zapożyczeniu do języka polskiego wyraz przyjął rodzaj męski (por. (ten) blamaż, D. blamażu). Ucięcie wygłosowej spółgłoski sprawiło, że wyraz ten na powrót przyjął rodzaj żeński, właściwy dla rzeczowników zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na -a (por. (ta) blama, D. blamy).

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego