B. = D., a nie M.

B. = D., a nie M.

15.07.2022
15.07.2022

Szanowni Państwo,

frapuje mnie zmiana rodzaju gramatycznego na męskozwierzęcy w przypadku użycia rzeczowników pospolitych męskich nieżywotnych jako nazwy okrętów (Grom, Piorun, Wicher) i broni (Durendal, Piorun, Grom). Czy to jakaś reguła? Dlaczego wyłamuje się z niej Szczerbiec? Dlaczego nie dotyczy ona nazw miejscowości (Kamień, Kłos, Potok)?

Zjawisko opisywane w pytaniu nie polega na tym, że męskonieżywotne rzeczowniki pospolite grom, piorun, wicher itd. stają się męskożywotnymi, kiedy używamy ich jako nazw okrętów i/lub broni. Mamy tu do czynienia z sytuacją, w której wraz z zmianą znaczenia dochodzi do zmian formalnogramatycznych, polegających na tym, że rzeczowniki te stosowane jako nazwy okrętów i/lub broni otrzymują w bierniku liczby pojedynczej nie końcówkę mianownika, lecz dopełniacza, w zasadzie charakterystyczną dla rzeczowników żywotnych, por. np.


  • Dotyczy to zwłaszcza kwestii szansy na wykonanie ataku torpedowego nie tylko przez Pioruna (= okręt), ale i pozostałe alianckie niszczyciele, które brały udział w operacji przeciwko niemieckiemu kolosowi.
  • Zgadzam się całkowicie z opinią, że ostrzał Bismarcka przez Pioruna (= okręt) miał znaczenie tylko psychologiczne dla załogi polskiego okrętu.
  • Warto przypomnieć, że to kolejny potwierdzony przypadek zestrzelenia rosyjskiej maszyny przez pioruna (= pocisk). Poprzednio, 11 marca, za pomocą pioruna zestrzelono samolot szturmowy Su-25.

Dzięki oboczności końcówek w bierniku (⌀ : -a) możliwe jest łatwiejsze odróżnianie znaczeń omawianych tu wyrazów w podobnym kontekście, por. np.

  • Maszyna została uderzona przez piorun (= potężne wyładowanie elektryczne pomiędzy chmurą a ziemią).

ale:

  • Maszyna została uderzona przez pioruna (= rodzaj pocisku przeciwlotniczego).

To, że rzeczowniki nieżywotne typu: grom, piorun, wicher – używane jako nazwy okrętów i/lub broni – przyjmują w bierniku liczby pojedynczej końcówki rzeczowników żywotnych, nie jest czymś szczególnym. Stosunkowo spora grupa rzeczowników męskich nieżywotnych ma w tym przypadku gramatycznym końcówkę dopełniacza. Wśród nich znajdują się m.in. rzeczowniki będące nazwami wyrobów fabrycznych (często nazwami firm), np. zapalić papierosa, zapalić carmena, oglądać mercedesa, wypić liptona, wyciągnąć colta.

Adam Wolański
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego