B. = D., a nie M.
Szanowni Państwo,
frapuje mnie zmiana rodzaju gramatycznego na męskozwierzęcy w przypadku użycia rzeczowników pospolitych męskich nieżywotnych jako nazwy okrętów (Grom, Piorun, Wicher) i broni (Durendal, Piorun, Grom). Czy to jakaś reguła? Dlaczego wyłamuje się z niej Szczerbiec? Dlaczego nie dotyczy ona nazw miejscowości (Kamień, Kłos, Potok)?
Zjawisko opisywane w pytaniu nie polega na tym, że męskonieżywotne rzeczowniki pospolite grom, piorun, wicher itd. stają się męskożywotnymi, kiedy używamy ich jako nazw okrętów i/lub broni. Mamy tu do czynienia z sytuacją, w której wraz z zmianą znaczenia dochodzi do zmian formalnogramatycznych, polegających na tym, że rzeczowniki te stosowane jako nazwy okrętów i/lub broni otrzymują w bierniku liczby pojedynczej nie końcówkę mianownika, lecz dopełniacza, w zasadzie charakterystyczną dla rzeczowników żywotnych, por. np.
- Dotyczy to zwłaszcza kwestii szansy na wykonanie ataku torpedowego nie tylko przez Pioruna (= okręt), ale i pozostałe alianckie niszczyciele, które brały udział w operacji przeciwko niemieckiemu kolosowi.
- Zgadzam się całkowicie z opinią, że ostrzał Bismarcka przez Pioruna (= okręt) miał znaczenie tylko psychologiczne dla załogi polskiego okrętu.
- Warto przypomnieć, że to kolejny potwierdzony przypadek zestrzelenia rosyjskiej maszyny przez pioruna (= pocisk). Poprzednio, 11 marca, za pomocą pioruna zestrzelono samolot szturmowy Su-25.
Dzięki oboczności końcówek w bierniku (⌀ : -a) możliwe jest łatwiejsze odróżnianie znaczeń omawianych tu wyrazów w podobnym kontekście, por. np.
- Maszyna została uderzona przez piorun (= potężne wyładowanie elektryczne pomiędzy chmurą a ziemią).
ale:
- Maszyna została uderzona przez pioruna (= rodzaj pocisku przeciwlotniczego).
To, że rzeczowniki nieżywotne typu: grom, piorun, wicher – używane jako nazwy okrętów i/lub broni – przyjmują w bierniku liczby pojedynczej końcówki rzeczowników żywotnych, nie jest czymś szczególnym. Stosunkowo spora grupa rzeczowników męskich nieżywotnych ma w tym przypadku gramatycznym końcówkę dopełniacza. Wśród nich znajdują się m.in. rzeczowniki będące nazwami wyrobów fabrycznych (często nazwami firm), np. zapalić papierosa, zapalić carmena, oglądać mercedesa, wypić liptona, wyciągnąć colta.