Bezkońcówkowy dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników rodzaju żeńskiego i nijakiego
Szanowna Redakcjo!
Moje pytanie dotyczy fleksji. Otóż przeczytałem, że rzeczowniki rodzaju żeńskiego i nijakiego, których temat zakończony jest na spółgłoskę twardą lub -c, mają w dopełniaczu liczby mnogiej końcówkę zerową, np. matka - matek, słońce - słońc. Dlaczego więc dla rzeczownika "noc" forma ta brzmi "nocy", a więc korzysta on z końcówki typowej dla tematów zakończonych na inne spółgłoski stwardniałe niż -c i -l? Dlaczego z kolei rzeczownik "danie" ma w tym przypadku końcówkę zerową, skoro jego temat kończy się na spółgłoskę miękką, więc oczekiwalibyśmy końcówki -i?
Z góry dziękuję serdecznie za wyjaśnienia!
1. W wypadku rzeczowników żeńskich w dopełniaczu liczby mnogiej występują zasadniczo dwie możliwości – dodanie końcówki (-y lub -i) albo też pozostawienie tematu w postaci bezkońcówkowej, ale za to często z wymianą głoskową w temacie. Należy podkreślić, że występuje tu wiele form obocznych – bez końcówki i z końcówką, np. aleja – D. (tych) alej albo alei, kawiarnia – D. (tych) kawiarń albo kawiarni, kopalnia – D. (tych) kopalń albo kopalni, kropla – D. (tych) kropel albo kropli, muszla – D. (tych) muszel albo muszli, pomarańcza – D. (tych) pomarańcz albo pomarańczy, szabla – D. (tych) szabel albo szabli.
Zero morfologiczne (forma bezkońcówkowa) jest typowa przede wszystkim dla rzeczowników żeńskich zakończonych w mianowniku liczby pojedynczej na -i (por. np. bogini – D. bogiń, władczyni – D. władczyń) oraz na -a po spółgłosce twardej, stwardniałej i miękkiej (por. np. porada – D. porad, matka – D. matek, niedziela – D. niedziel, kariera – D. karier, zabawa – D. zabaw, mimoza – D. mimoz; praca – D. prac, tarcza – D. tarcz, władza – D. władz, burza – D. burz, dusza – D. dusz, loża – D. lóż; babcia – D. babć, dynia – D. dyń, gosposia – D. gospoś, bazia – D. baź).
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które składają się z samych tematów fleksyjnych o wygłosie w postaci spółgłoski stwardniałej (tzn. c, cz, dz, dż, sz, ż/rz oraz l), mają w dopełniaczu liczby mnogiej regularnie końcówkę -y, por. np. moc – D. mocy, noc – D. nocy, ciecz – D. cieczy, gorycz – D. goryczy, mysz – D. myszy, wesz – D. wszy, grabież – D. grabieży, kradzież – D. kradzieży, macierz – D. macierzy, rzadziej -i, por. np. pościel – D. pościeli, kąpiel – D. kąpieli.
2. Dopełniacz liczby mnogiej rzeczowników rodzaju nijakiego może mieć formę bezkońcówkową lub zakończenia -ów, -i, -y (por. słońce – D. słońc, akwarium – D. akwariów, orędzie – D. orędzi, ostrze – D. ostrzy).
Postać bezkońcówkową przyjmują najczęściej rzeczowniki twardotematowe, por. np. kolano – D. kolan, płótno – D. płócien, okno – D. okien, stado – D. stad, mydło – D. mydeł, hasło – D. haseł, wiadro – D. wiader, oraz zakończone na -co, -ce, -anie, -enie lub -ę, por. np. płuco – D. płuc, serce – D. serc, wypracowanie – D. wypracowań, danie – D. dań, marzenie – D. marzeń, ochwacenie – D. ochwaceń, kurczę – D. kurcząt, znamię – D. znamion.
