Cerefisko
Andrzej Dzieciaszek
21.02.2014
21.02.2014
Mieszkam w niewielkiej miejscowości Parzymiechy, położonej na Północnych krańcach województwa śląskiego. Zagroda moja jest zlokalizowana u podnóża niewielkiego wzniesienia, które na mapie nosi nazwę Góra Cerefiska”. W związku z tym mam pytanie: co oznacza słowo Cerefisko, od którego najprawdopodobniej powstała nazwa tego wzniesienia?Andrzej Dzieciaszek
Według dostępnych nam źródeł nazwa Góra Cerefiska pojawia się stosunkowo późno – jako Góra Cerefiska widnieje na mapach topograficznych wydawanych w latach 1979, 1983, 1993. W Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych (zob. maps.geoportal.gov.pl, stan na 16 lutego 2014 r.) w odniesieniu do tego obiektu znajdujemy z kolei nazwę Góra Cerafiska (zapewne zniekształconą), przy której zaznaczono, że jest niestandaryzowana.
Nazwa góry Cerefiska pochodzi zapewne od niepoświadczonego wyrazu *cerekwisko ‘miejsce, gdzie znajdowała się świątynia, kościół (może też cmentarz)’, ten z kolei od staropolskiego cerkiew, D. lp cerekwie, cerekwi (por. też przymiotnik cerekwny) ‘świątynia, kościół’ (Słownik staropolski, t. I, s. 218–9 ), gdzie zachowało się dawne prasłowiańskie znaczenie tego słowa, z sufiksem -isko w liczbie mnogiej (-iska), z częstym uproszczeniem grupy kw (wymawianej [kf]) → f. Stąd także nazwy miejscowe typu Cerekwica (z suf. -ica). Dowodem na prawdopodobne występowanie wyrazu w formie *cerekwisko (lub nawet w lokalnej realizacji *cerefisko) może być nazwa ulicy Cerefisko w Zawierciu (woj. śląskie), pierwotnie odnoszącej się zapewne do jakiegoś obiektu terenowego lub części miejscowości.
W gwarach mamy zaświadczoną postać cerekwia (z odmianką cerechwia) z Lgoty Gawronnej, pow. włoszczowski, ciekawe że też na oznaczenie najprawdopodobniej jakiejś nazwy terenowej: „Tam nazywali cerechwia, na ty cerechwi sóm krzyzowe drogi [rozstajne drogi]”. Oczywiście w gwarach występują także wyrazy z wyrównaniem do formy podstawowej, np. kaszubskie cerkwisko, cerkwiszcze ‘cmentarz niekatolicki; cmentarzysko przedhistoryczne; miejsce, na którym stał kościół’, podlaskie cerkwisko ‘miejsce w lesie, gdzie rzekomo zapadła się cerkiew’ (Słownik gwar polskich, t. III, s. 399–400). Na funkcjonowanie tego typu formacji na pozostałych obszarach Polski wskazują nazwy terenowe: Cerkwisko, las w gminie Korczew, woj. mazowieckie; Cerkwisko, las w gminie Terespol, woj. lubelskie; Cerkwiszcze, skała, gmina Lutowiska, woj. podkarpackie.
Nazwa góry Cerefiska pochodzi zapewne od niepoświadczonego wyrazu *cerekwisko ‘miejsce, gdzie znajdowała się świątynia, kościół (może też cmentarz)’, ten z kolei od staropolskiego cerkiew, D. lp cerekwie, cerekwi (por. też przymiotnik cerekwny) ‘świątynia, kościół’ (Słownik staropolski, t. I, s. 218–9 ), gdzie zachowało się dawne prasłowiańskie znaczenie tego słowa, z sufiksem -isko w liczbie mnogiej (-iska), z częstym uproszczeniem grupy kw (wymawianej [kf]) → f. Stąd także nazwy miejscowe typu Cerekwica (z suf. -ica). Dowodem na prawdopodobne występowanie wyrazu w formie *cerekwisko (lub nawet w lokalnej realizacji *cerefisko) może być nazwa ulicy Cerefisko w Zawierciu (woj. śląskie), pierwotnie odnoszącej się zapewne do jakiegoś obiektu terenowego lub części miejscowości.
W gwarach mamy zaświadczoną postać cerekwia (z odmianką cerechwia) z Lgoty Gawronnej, pow. włoszczowski, ciekawe że też na oznaczenie najprawdopodobniej jakiejś nazwy terenowej: „Tam nazywali cerechwia, na ty cerechwi sóm krzyzowe drogi [rozstajne drogi]”. Oczywiście w gwarach występują także wyrazy z wyrównaniem do formy podstawowej, np. kaszubskie cerkwisko, cerkwiszcze ‘cmentarz niekatolicki; cmentarzysko przedhistoryczne; miejsce, na którym stał kościół’, podlaskie cerkwisko ‘miejsce w lesie, gdzie rzekomo zapadła się cerkiew’ (Słownik gwar polskich, t. III, s. 399–400). Na funkcjonowanie tego typu formacji na pozostałych obszarach Polski wskazują nazwy terenowe: Cerkwisko, las w gminie Korczew, woj. mazowieckie; Cerkwisko, las w gminie Terespol, woj. lubelskie; Cerkwiszcze, skała, gmina Lutowiska, woj. podkarpackie.
Paweł Swoboda, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków