Cerefisko

Cerefisko
21.02.2014
21.02.2014
Mieszkam w niewielkiej miejscowości Parzymiechy, położonej na Północnych krańcach województwa śląskiego. Zagroda moja jest zlokalizowana u podnóża niewielkiego wzniesienia, które na mapie nosi nazwę Góra Cerefiska”. W związku z tym mam pytanie: co oznacza słowo Cerefisko, od którego najprawdopodobniej powstała nazwa tego wzniesienia?
Andrzej Dzieciaszek
Według dostępnych nam źródeł nazwa Góra Cerefiska pojawia się stosunkowo późno – jako Góra Cerefiska widnieje na mapach topograficznych wydawanych w latach 1979, 1983, 1993. W Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych (zob. maps.geoportal.gov.pl, stan na 16 lutego 2014 r.) w odniesieniu do tego obiektu znajdujemy z kolei nazwę Góra Cerafiska (zapewne zniekształconą), przy której zaznaczono, że jest niestandaryzowana.
Nazwa góry Cerefiska pochodzi zapewne od niepoświadczonego wyrazu *cerekwisko ‘miejsce, gdzie znajdowała się świątynia, kościół (może też cmentarz)’, ten z kolei od staropolskiego cerkiew, D. lp cerekwie, cerekwi (por. też przymiotnik cerekwny) ‘świątynia, kościół’ (Słownik staropolski, t. I, s. 218–9 ), gdzie zachowało się dawne prasłowiańskie znaczenie tego słowa, z sufiksem -isko w liczbie mnogiej (-iska), z częstym uproszczeniem grupy kw (wymawianej [kf]) → f. Stąd także nazwy miejscowe typu Cerekwica (z suf. -ica). Dowodem na prawdopodobne występowanie wyrazu w formie *cerekwisko (lub nawet w lokalnej realizacji *cerefisko) może być nazwa ulicy Cerefisko w Zawierciu (woj. śląskie), pierwotnie odnoszącej się zapewne do jakiegoś obiektu terenowego lub części miejscowości.
W gwarach mamy zaświadczoną postać cerekwia (z odmianką cerechwia) z Lgoty Gawronnej, pow. włoszczowski, ciekawe że też na oznaczenie najprawdopodobniej jakiejś nazwy terenowej: „Tam nazywali cerechwia, na ty cerechwi sóm krzyzowe drogi [rozstajne drogi]”. Oczywiście w gwarach występują także wyrazy z wyrównaniem do formy podstawowej, np. kaszubskie cerkwisko, cerkwiszcze ‘cmentarz niekatolicki; cmentarzysko przedhistoryczne; miejsce, na którym stał kościół’, podlaskie cerkwisko ‘miejsce w lesie, gdzie rzekomo zapadła się cerkiew’ (Słownik gwar polskich, t. III, s. 399–400). Na funkcjonowanie tego typu formacji na pozostałych obszarach Polski wskazują nazwy terenowe: Cerkwisko, las w gminie Korczew, woj. mazowieckie; Cerkwisko, las w gminie Terespol, woj. lubelskie; Cerkwiszcze, skała, gmina Lutowiska, woj. podkarpackie.
Paweł Swoboda, Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków
zgłoś uwagę
Przeglądaj słowniki
Przeglądaj Słownik języka polskiego
Przeglądaj Wielki słownik ortograficzny
Przeglądaj Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego