Chełmy w dopełniaczu
Dzień dobry,
wg internetowego Słownika gramatycznego języka polskiego dopełniacz słowa „Chełm” w znaczeniu ‘miasto w województwie lubelskim’ brzmi „Chełma”, a jako dzielnica Gdańska ma formę „Chełmu”, choć jak można przeczytać w poradzie o tytule „Chełm gdański”, nie jest to takie jednoznaczne. Wg tej porady, nazwy wsi, przysiółków, osad i dzielnic mogą mieć w dopełniaczu końcówkę -a albo -u. A jaką formę ma dopełniacz, jeśli chodzi o „Chełm” w znaczeniu: 1) mezoregion stanowiący część Wyżyny Śląskiej; 2) jezioro w województwie zachodniopomorskim w gminie Łobez; 3) góry w województwie małopolskim (w Beskidzie Niskim, Beskidzie Wyspowym, Beskidzie Makowskim)?
W polszczyźnie skodyfikowaną odmianę mają tylko nazwy miejscowości bądź ich części. Formę dopełniaczową:
- Chełma mają: wieś w gminie Rudna, wieś w gminie Malczyce, miasto w województwie lubelskim, część miasta Gdańsk i osada w gminie Lidzbark Warmiński;
- Chełmu mają: wieś w gminie Bochnia, część miasta Kraków, część miasta Myślenice, wieś w gminie Wolbrom, przysiółek wsi Mniszów, część wsi Dąbrówka Szczepanowska i część wsi Śliwnica.
Nazwy własne fizjograficzne przywołane w pytaniu nie są skodyfikowane pod względem odmiany. Jeśli zachodzi konieczność ich użycia w dopełniaczu, należy brać pod uwagę przede wszystkim lokalny zwyczaj (uzus). Zazwyczaj jednak wymienione nazwy stanowią – w praktyce tekstowej – nieodmieniające się rzeczowniki w mianowniku, poprzedzone odmiennym wyrazem pospolitym, por.: góra Chełm – D. góry Chełm; jezioro Chełm – D. jeziora Chełm; mezoregion Chełm – D. mezoregionu Chełm.
-
27.05.2023
Szanowny Panie, w powyższej odpowiedzi pisze Pan: „część miasta Kraków/Myślenice”. Dlaczego nie — stosownie do porady „miasto” z 9.5.2017 — część miasta Krakowa/Myślenic?
Z poważaniem
MEST -
27.05.2023
Szanowny Panie,
pozostawienie – w tego rodzaju konstrukcjach – nazwy miasta w mianowniku nie jest błędem. Rzeczownik miasto tworzy z toponimami konstrukcję albo opartą na związku zgody (wówczas nazwa miejscowa dostosowuje swoją formę do wyrazu nadrzędnego miasto, a więc np. miasto Gdańsk, miasta Gdańska, miastu Gdańskowi; miasto Warszawa, miasta Warszawy, miastu Warszawie; miasto Zielona Góra, miasta Zielonej Góry, miastu Zielonej Górze), albo też na związku rządu (wówczas nazwa miejscowa pozostaje w formie mianownikowej). Obie konstrukcje mają różną frekwencję w zależności od konkretnej nazwy miasta. W wypadku dużych, polskich miast dominują konstrukcje oparte na związku zgody. Choć i tu są wyjątki, które dotyczą przede wszystkim toponimów w formie liczby mnogiej, por. np. miasta Katowice, miastu Katowice (rzadko: miasta Katowic, miastu Katowicom). W wypadku nazw miast mniej znanych także dominują konstrukcje z mianownikiem, por. np. miasta Będzin, miastu Będzin (rzadko: miasta Będzina, miastu Będzinowi); miasta Czeladź, miastu Czeladź (rzadko: miasta Czeladzi, miastu Czeladzi). Forma mianownikowa występuje częściej także w konstrukcjach z nazwami miast leżących poza Polską (por. np. częstotliwość fraz: w mieście Nowy Jork i w mieście Nowym Jorku).
Na koniec trzeba wyraźnie zaznaczyć, że obie omawiane tu konstrukcje mają charakter oficjalny i powinny się pojawiać wyłącznie w tekstach pisanych w stylu urzędowo-kancelaryjnym. Ich użycie jest dopuszczalne w innych stylach tylko wówczas, gdy chcemy wyjątkowo precyzyjnie określić dane miejsce i odróżnić je od innych podobnych (np. miasto Gdańsk od gminy Gdańsk, miasto Nowy Jork od stanu Nowy Jork).
Łączę pozdrowienia
Adam Wolański
